Full text of "Disputatio juridica, de eo, quod in piis causis impium est, quam auspiciis serenissimi principis ac domini, dn. Friderici Augusti, ... moderatore, dn. Jo. Balthas. Wernhero. ... d. 30. Septembr. 1710. Pro gradu doctoris obtinendo ... Carolus Otto Rechenberg"

See other formats


D. B. V. 

DISPUTATIO JURIDICA, 

DE 

EO, QUOD IN PIIS 
CAUSIS IMPIUM 

EST, 

QUAM 

AUSPICIIS 

SERENISSIMI PRINCIPIS AC DOMINI, 

DN. FRIDERICI AVGVSTI, 

ELECTORATUS SAXONICI HEREDIS, 

ETC. ETC. ETG 

MODERATORE , 

DN. JO. BALTHAS. WERNHERO, D. 

PAND. P. P. COLLEGIORUMQUE JURIDICORUM, 

QUE VITEMBERGAE SUNT, ASSESSORE, 

D. XXX. SEP TE AI BR. Af D C C X. 

PRO GRADU DOCTORIS 

OBTINENDO 

H. L. Q, C 

CAROLUS OTTO RECHEN BERG. 

VITEMBERGAE , Literis CHRISTIANI GERDESIL 


I 

% »f| 

f 

'It! 


I 




* V- '“I 


4 


Dii 


4 


'"V 


* 



f 

... it-, v; 



ILLUSTRISSIMO ATQ£JE EXCELLEN- 
TISSIMO DOMINO, 

DOMINO 

OTTONI HENRICO 

LIB. BARONI 

a FRIESEN, 

S. ROM. IMP. B ANDERESIO, 

DYNASTvE IN ROETHA, GASCH- 

VVIZ, COTTA, RUBEN, etc. 

S. REG. M AI. POLON. ET SEREN 
ELECT. SAXONLE,r 

IN 

SENATU SANCTIORI CONSI- 
LIARIO SENIORI 




Vi! 

v Mi 


CANCELLARIO, 

i * * 


J .4 


•l 


-vjDri 


DOMINO SUO GRATIOSISSIMO 
VITAM ET SALUTEM u 

-uborn 

PERENNEM. 


ILLUSTRISSIME, ATQJJE EXCEL- 
LENTISSIME 

_ CANCELLARIE, 

Otv^Iii wi iri. A /i 'O X i v 


DO/WA/A' GRATIOSISSIME , 


0 


tOldiHM^vd .*? I/ 1 MO;I 

-1 132 AD , AI 1 1 'iOfc /i I an 4Y c. 

(/) 

.'HSaaRia .hojcw jam :oaji i 


T», T' 


jr A r' b i 

E forte , EXCELLENTIA TIL€, 


-12 / 


■N-as««i». 

-*• ” quod levi huic lchediasroati IL- 

LUSTRISSIMUM NOME-N TUUM 

+■ • ■ 

praefigere aufus fim , audaciae; meae culpam 
depreca/i necefTum habeo. 1 Ag?t illud de 
C impio , quod faepe in caufis piU vulgo di&is, 
a prudentibus obfervatum fuit. 'Hoc pro 

modu- 


modulo mei ingenii, quod , quam Iit exi- 
guum non ignoro, ulterius demonrtrare 
TUOQUE, DOMINE GRATIOSISSIME, 
ExcellentilTimo judicio ideo lubmittere fu- 
ftinui ; quod jufticiae , qua: magna pietatis 
pars elt, Summus Regia autoritate in Eledto- 
ratu Saxonis Confus & Prstfes ob maxima 
in Rempublicam merita conditurus fis. Cu- 
jus ergo judicium , aut cenfuram grariofam 
magis, quam TUAM, hac in parte lub- 
mifle exorare debui? Prseferrim, cum ea fis 
clementia , ut omnibus literatis facile aditum 
concedas , juftisque eorum defideriis beni- 
gnilfime fiinsfacere loleas. Haec enim Ipes 
gratias , qua non ita pridem Parenti meo 
etiam frui datum fuit, me quoque excitavit, 
ut gratiam TUAM, MAECENAS MA- 
XIME , hoc alloquio expetere non erubue- 
rim. Confifus igitur ILLUSTRISSIMAE 
FRISI ANAE DOMUI propria huma- 
nitate, oro, rogoque, hoc levidenfe fche- 
diasma ferena fronte accipere, & ejus no- 
vello autori Favere velis. Deum ego Ter 
Optimum Maximunj religiofe invoco, ut 

)•( i TUAM 


TUAM EXCELLENTIAM, DO- 

mine gratiosissime, in hoc 

ambiguo rerum ftatu publicae patriae noftrae 
faluti iofpicet , incolumem diutilTime con- 
fervet , atque confilia Tua pro juftitia & 
pietate, quae Reipublicae fulcra funt, porro 
profperet & fecundet, donec quod ferum fit, 
cum ILLUSTRISSIMIS MAJORIBUS 
TUIS de Saxonia immortaliter meritis, 
juftitiae & Pietatis palmam in ccelo ex voto 
confequaris. V A L E ! 


ILLUSTRISSIMA TUA 
EXCELLENTIA 


O-.VTI ! 
inf.: 


r;i «dmirtD 


A K 


^ r yn it § 


LaudtiTi rior erigis . i ompo! »»oo:l < 
r l?\ >TT<rJ 1 :! 'itr i - 


q L t/ A ] s J jl 3 


Wiremb.Vl.Kal.OAobr. 

..1 CID ID CC X. >f! f 


J c. ' 
t**C 


'inoil f 


;)k 


humillimus cultor & cliens • 


-■ : • 

3U 'CAROLUS OTTO RECHENBERQ- 

MAUT i ):( 





' . ' CANDIDO LECTORI ' 

- ' ; • ■■ ■& rKr> 

S. P. D. 

Carolvs Otto Rechenberg. 



rArndoxon multis videbitur, quod 
JJr in piis , qua: vocantur, c au/is , 
“ wipii fxpius quid latere , in hac 
diiiertatione demonftrarc ag- 
grcflus fim. Imo erunt forte, 
qui fandum pietatis nomen me 
ipfum Ixfifle ideo arguent, quod parum reveren- 
ter de pia majorum munificentia in Ecclefiam fen-? 
tirc non extimuerim. Enimvero , qui temporum 
& morum corruptorum habita ratione, flatum Ec- 
clcfize,, verum piarum caufarum ufum , & infecu- 

)( 2 tum 





tum abufum ex circumflandis in morali rerum aefti- 
macione, juxta regulas divini & humani juris exa- 
minare norunt, de aufu hoc meo mitius judicatu- 
ros efle, confido. Non enim fine lege & ratione 
quidquam impium in piis caufis auda&er dixi. Si 
tamen , id quod non negarim , aliquando errave- 
rim, benevolos & ^quos Ie&ores rogo, veniam 
lapfo benigne indulgeant, meque in hac diffufa, 
& fiepe intricata materia halitantem melifcs edo- 
cere dignentur. Non enim per aetatem illam in- 
genii pertinaciam induxi, ut re&ius judicantium 
do&orum lentendas oppugnare audeam. Quin 
potius opto & precor ab aliis fubattioris judicii 
JCtis meliora & folidiora lubindeedifcere. Quod 
li ergo hifcc Trgohsyofjitvois in vaftisfimo piarum 
caularum abfolvendo Audio, B. L., faveas, novum 
ad continuationem arduae materiae & jufto ali- 

S ido opere exponenda calcar addes. Vale! 
. Lipliae, MD CC X. IX.Sept. 






- -M ' Ii::?' 


-rprapi m 
• A n ..‘L-hoJl ni 6m?.aU:.u'uI jblq 

i ' i : -'l m.Ivj - 

5 r rt+fl \ * ' (<: 


«r 


.'C3 


INDEX 


INDEX APHORISMORUM. 

- / p '»f* ‘ f * — • — 

Secti on. I. - ~ J. 

/. lnflituti ratio. ' 

//. Definitio pice caufie. • 

\\l’ r9- U Z gm ?" lis t ,arum '‘"'firum de/mmtio. 

IV. V. Qu<e fpectalis. 

^7. Origo piarum caufarum in Ecclefia. 

VII. Cau/ce donationum impulfivce ,quas fuperfii- 
tio pofiea inquinavit , qu<e exemplis illufira- 

HX. Ex caufis Politicis erga ordinem Clericum 
Principes liberales. 

IX. Rationes privatorum ad donationes , < 7 wW- 
//>, ambitio y & invidia . 

Z Expeditiones cruciatee, & Jus Patronatus Lai- 
cis concejfiim auxerunt Cleri Romanen/is bona 
& opes. 

XI. Finis piarum caufarum olim prcecipuus gloria 
Dei. 

XII. In his tamen ratio Juris tam naturalis & 
Divini , quam civilis quoque babeuda ; quibus 
negleftis , impietas nafcitur. Quid illa hic fit* 
Ubi infigne piarum caufarum dffcrimen ratio- 
ne Protefi antium dr Romanenjium notandum 
venit. 


)0 


Sect. 


4-i ii 


Sect. II. 

De eo , quod impium in modo ac- 

quirendo piarum caufarum. 

/ Monachi olim opera manuaria /ibi panem ; qur 
dam mendicando qua/iverunt 

11 Mifcra, h<ec illorum conditio Latcos movit , ut 
certos reditus ip/is alendis confl it uerint, quo- 
rum bonorum anti/litcs ejfent prafedi. Horum 
'jtfaovefclci i/la adauxit. .... • u 

jl i Huic inventa fatis faftioncs , indulgentia, & 
MiJJa admodum infer vier unt , inde impietas. 

lV^Privileeia po/lea contra f. Civile ab Impera - 
’ / oribus t/lis c au/is fcd. piis conccjja. Horum 
iniquitas notatur probatur. ■ 

V. Plurima ad pias caufas referuntur , quibus il- 
larum definitio aptari nequit. 

VI Qua (lio ventilatur ; an mini /Iro Ec c le/ta , mi - . 

ditiis morientem inducere ad legatum pne cau * 
fa confiituendum liceat 1 * 

VI I Privilegia piarum caufarum circa legata, 
qua juftitne univerfah &fociahtati repugnant, 
minus pia ccnfcri debent. 

HX. Exempla hujus generis adducuntur. 

IX. Num Quarta Falcidia in tefi amento ad piam 
caufamdeduci queat? ^ 


X. Num major favor liberorum ,num vero piarum 
e au j arum 1 

XI. Iniquitas hic notatur , quando Clerici in caufa 
tejl ament avia & propria tejics , executorei & 
judices ejfe volunt. 

XII. Privilegia de donationibus inter vivos ip/is 
concejja examinantur , &num donatio omnium 
bonorum in pia caufa locum inveniat 1 

XIII. An circa decimas alicui privilegium dare 
pojjit Imperatori 

XIV. Num pia caufa privilegiis in contra Ilibus 
jure gaudeant , atque femper favorem mino- 
rum /ibi quoque vendicare queant 1 

XV. Privilegia nonnulla circa coutrafius difeuti- 
untur , & quid in illis obfervandum , annotatur. 

XVI. Au Epifcopus vi ditiores ad clecmofynas co- 
gere po//it,& deprecationes publica in mu litam 
pbuniariam converti queant 1 

Sect. IIT. 

De eo, quod impium in adminiftra- 

tione piarum caufarum. 

f. Abufus Bonorum Ecckfiajlicorum pofl Car oli M. 
tempora, cum faflu Clericorum increvit. . . 

II. Ille in canonicatibus & canonicis notatur. 

III. An plures Epifcopatus aut Canonicatus falvo 
jure in unum conferri queant 1 


m u 






IV. An canoni catus poffint vendi* 

V. Quid de Clericorum profu/ione in fuos cognatos 

(tat nendum* ‘ 

VI. Ad quem r editus vacantis epi/c opatus , donec 

alius eligatur, /pedent* Impera- 

to ri & Principibus v indicatur. 

VII. An bona Ec defice ab omnibus tributis necefi- 
fariis immuni a ejje debeant* 

I1X. Quando & quo jure a jurisdictione Imperii 
Civilis exempta* 

IX. X. Privilegia piarum caufarum in contradi - 
bus aliquid impii habent. 

XI. An bona Ec cie /ia alienari queant. 

XII. Nu?n in aliam a que piam caufam, contra vo- 
lunt at em te flantis commutari queant* Qua- 
tenus addita execrationes donatorum monen- 
tium heredes obligent * 

X1IL Num bona Eccle/iaflica ad fecula rem ufum 
adpli care lic eat. Pontificis exemplo in publt - 
ca^BuUcTedito cum certis limitationibus illa- 
ftratur. 

XIV. BRUNNEMANN1 argumentum contra eo- 
rum fecularifationcm examinatur. 

XV. Ilimtnelii, Thummii, & aliorum rationes du- 
bitandi difcutiuntur. 

XVI. Clau/ula votiva . ■ \\\ 


.'•i 








SECTIO 



% + %■ 

■ 41 



• i * 






/ SECTIO /. 


DE 



PIARUM CAUSARUM NATURA, 
ORIGINE, ET, FINE 
IN GENERE. 


% 

E letatis ftudium, quod gentium 
Apoftolus ad omnia utile pro- 
nuntiavit, tantae fuit prifcis juris 
Civilis dotioribus curas, ut, cum 
plurima in earum favorem pri- 
I vilegia producerent, nulla me- 
liori ratione pietati, quam voca- 
bant, le fatisfecifle crederent. Hasc poftea in favorem 
Ordinis Clerici ita fubinde autia fuerunt, ut novus 
ferme Juris fefe aperiret campus, fi quis privilegia illa 
atque immunitates earum penitius fcrutari vellet. 
Factum inde, ut cum primi Piarum Caufarum patroni 
fuperftitioni plebis , novis inventis privilegiis fave- 
rent, ipforum polleri avaritiam luxumque Cleri illis 

A cau- 












I , , I ■ ■■ . ■ »1 - 

a DE EO, QUOD IMPIUM 

caufis indulgentes explerent, & tam magnificum pie- 
tatis titulum non levi impietate & injuftitia contami- 
narent. Cum itaque hoc Schediafmate illa , quae 
impia fub pietatis fuco in Jus irrepfere, quodammodo 
pro ingenii mei tenuitate repurgare, aut annotare 
potius inftituerim, more in Academiis confvero nono- 
nes prius rerum breviter explicabo , ac deinde quae 
engo , quisque finis piarum caufarum olim fuerit, hac 
prima Jittione, DEO juvante, exponere aggrediar. 

IL 

Primo loco defcriptio Pii caufie proponenda vi- 
detur, ut poftea de ejus pietate aut impietate eo re- 
6tius judicari queat. Haec cum apud fcriptores pia- 
rum caufarum rarior occurrat , aut laltem implicite 
in eorum commentariis lateat , commode , ut puto, 
ita concipi poterit, quod videlicet fub pii caufi nomi- 
ne veniant , omnia tUa bona , qui ex reverentia dtvim 
numinis Cbrifiiana dilefttone in gloriam cultum DEI 
externum , ac ufus egentium , ordinis pncipue clericorum, a 
populo aut imperantibus pia intentione , coi/, ita aut defiwatx 
fuerunt. 

III. 

Huc ergo communi loquendum Itylo omnes res, 
quae fanftt , fatn 3c religiofie vulgo dicuntur, referri 
poffunt. Harum autem cum promifcua quam plu- 
rimum fit appellatio, paucis quoque earum nomina, 
quibus infigniuntur aut diftingvuntur , adferam. 
Trebatius apud Macrobium III. Saturnalj.Sanftum, inquit, 
interdum idem tft , quod f utrum , idemque , quod reltgiofum , 
interdum aliud, nimirum quod venerabile , interruptum , in- 
* * A *iota- 


IN PIIS CAUSIS EST. 


% 


violatum e fi. &C. Lancelottus tamen lnfiitut. 1 . 2. tit. XVII. 
ita diftingvit: Tranfcamus ad res f atras fi findas , qua- 
les funt Ecdefia , Altaria , Sandorum tn bis condita reliquia , 
T>afa, ve fies, fi fimilia , ad diVmum cultum principaliter com- 
parata, paulo mox fi de religio fis di duri, ut funt religiofa 
domus, (i Xenodochia, coemeteria, (i fepultura. Ubi Ziegle- 
rus in not. ad hunc iocum : Sacrum alias differt a fando 
(f reltgtofo , quod omne fairum e fi fandum ii religtofum , 
non e tonverfo. Sunt emm (i muri (i porta civitatis, fi 
homines aliqui fandi, qui tamen facri aut facrati non funt. 
Religio fus etiam locus dicitur fepultura , qua tamen facrata 
non efi. Verum plerumque etiam Jure Ecclefiafiico qutc - 
quid efi fandum , vel religtofum , large dicitur facrum , fi 
vice verfa, fi Ecclefia quandoque dicitur facra, quandoque 
fanda , quandoque etiam religiofa. V. Augufiin. Barbofi de 
jur. Excie f. 1 . III. C.3. n.9.10. 

IV. 

In fpecie vero piis caulis accenfentur plurima? res, 
qua? fub generali titulo facrarum, fandarum fi religiofa - 
rum rerum comprehenduntur, quarum explicatio apud 
do&ores variat. Andreas Ttraqucllus , cum pritu/egia 
piarum caufarum edere inftituerit, in prafatione ad hoc 
opus, quae fenfu fpeciali piarum caufarum nomine 
veniunt, fingulari ftudio collegit; ita tamen, ut infi- 
nitis ferme locis citatis JCtorum Pontificiorum, & Ca- 
noniftarum minori literarum charactere, quo fieri les 
citationes infignit, naufeam ftatim legentibus moveat. 
Omiflis proinde hifce tricis, ex quibus non adeo facili 
negotio fe leCtor expediat, fumma capita ex TtraqueUt 
prafatione excerpfi , Ungulorumque probationes lega- 

A 2 les 


4 DE EO, QUOD IMPIUM 

Jes Tiraquello aliisque legulejis defendendas relin- 
quam. i. . 

V. 

Ita vero fpeciatim illas determinantur : i) fi quid 
Ecclefiae aut monafterio relinquatur: ?) fi quid mo- 
nacho aut Clerico per donationem cedat i ira tamen, 
ut fiat intuitu pietatis , non confangvinitatis aut ami- 
citiae: i) fi quid Hofpitali,Xenodocnio, Orphanotro- 
phio , Brephotrophio , Nofocomio , Gerontocomio, 
aut cuicunque fit loco, in quo pauperes recreantur, re- 
linquatur. Hujus generis loca , fi autoritate Epifcopi, 
aut Principis ereda , nullum eft dubium, quin ad pias 
caufas referri poflint: fi autem privati cujusdam fva- 
fu aut opibus absque confirmatione Epifcopi fint ex- 
trucla, in contrarias Pontificii fententias abiere. Ve- 
rum cum locus pius ille proprie dicatur, in quo pietas 
& pietatis opera exercentur, etiam absque autoritate 
fuperioris, id fieri quandoque polle, & hinc locum 
talem pium quoque dici po(fe,quis negarit? SubHo- 
fpitaliorum quoque titulo veniunt asdes,in quibus mi- 
lites, qui vel ob fenium, vel vulnera in bello inflifla 
ad laborandum parum idonei rediere , fuftentantur, 
quas vernacula lingva , bie invAlidtn appellan- 

tur: 4) fi quid pauperibus conferatur, aut viauis , pu- 
pillis, orphanis, <Sc aliis miferabilibns perfonis; quod 
bona pauperum asquiparentur bonis Ecclefiarum, & 
pauperes ipfi fint thefaurus Chrifti, dejerem. V, 28. 
viduas, pupilli dc pauperes in una clafie inveniantur. 
Item, fi quid nobili Viro legetur, qui etfi multa habeat 
bona, non tamen tot polfideat,quot conveniunt qua- 
A » A litati 


JJV PUS Cui USIS EST. 


5 


V, 


litati & conditioni fuae perfonae: V. Menocb. m Prtfumt . 
CXT. /. j; 5) fi quid fraternitatibus aut collegiis relin- 
quatur : 6) fi quid fub formula legatum, pro amma, pro 
remedio animx , pro retributione eterna : hodie Ulli 
tee $ 8 ittet 1 ap. Befild. p.6.conf. 263 . n. 3. 7) fi quid reli- 
ftum fit pro redemtione captivorum, aut ad alimen- 
ta; qui duo cafus in Cod. de SS. Eecl. iidem plane judi- 
cantur. Alimenta tamen in pauperes conferenda; fi 
enim diviti cuipiam legata, non ad pias caufas refe- 
renda, & magis ex paupertate legatarii, quam ex ver- 
bis teftatoris pia caufa dicitur: 8) fiquid ad dotem le- 
gatum fit, circa quam idem , quod circa alimenta no- 
tandum eft ; ut fcilicer dos pauperi virgini conceda- 
tur; fi enim diviti per legatum fit reli&um, erit qui- 
dem legatum privilegiatum & favorabile ; non vero 
in omnibus privilegiis legatis piarum caufarum re- 
fpondebit. Quarta enimFalcidia detrahi poterit, quae 
in dote pauperi legata locum non invenit: 9) fi quid 
filiofamilias ftudiorum gratia a patre vel alio fit dona- 
tum, favore piae caulae illa donatio itidem gaudebit; 

2 uia utilitatem publicam refpicit, & argentum, quod 
lio ftudiorum gratia conceditur, doti filiae aequipa- 
randum. Baldus tamen circa hunc cafum , quem & 
alii fecuti funt , monet, non omne aes , quod ftudiorum 
gratia legatum, ad pias. caufas referri ; verum illud 
tantum, quod ftudii Theologici caufa: 10) fi quid ad 
conftru&ionem «Sc refeftionem pontium & viarum, 
fi quid ad munimenta oppidi & defenfionem, fi quid 
denique ad quamlibet publicam utilitatem legetur, 
pietatis privilegio gaudebit: 11) fiquid adere&ionera 
monumenti ; fi quid ad imaginem faciendam vel depia* 

A 3 gen- 


6 


DE £ 0 , QUOD IMPIUM 


gendam, pra?fertim Chrifli & alicujus fan&i ,V.Menocb. 
i. III. prtfumpt. cxr. ii quid meretrici, ut ad meliorem 
frugem redeat ; fi quid ad fpurias Clericorum elocan- 
das, fi quid ultimo ad folvendum & fatisfaciendum cre- 
ditoribus fit reli&um, etiam a Canoniftis ad fpeciofum 
& ampliflimum piarum caufarum titulum refertur, 
quo tamen jure id fiat, infra difcutiara. 

VI. 

Perfpe&is illis rebus, qua? tum generaliter , tum 
fpec ia liter favore tituloque piarum caufarum veniunt, 
paucis quoque m originem & modum Acquirendi illarum 
erit inquirendum. Primos ergo illorum natales ab 
antiquilfimis temporibus, ex Tiberaiitate principum 
& privatorum deducemus; ita tamen, ut plebi prima 
donationum gloria merito tribuatur. Cum enim po- 
pulus Chriifianam religionem eo avidius arriperet, 
quod adverfa fortuna preffus, aut cum tenui forte ut 
plurimum colludfari folitus , mire caperetur divinis 
dogmatibus, qua? & pra?fentem numinis gratiam in- 
ter trifliflima quaque, <5c gaudia nec poft mortem 
finienda pollicebantur; ipfi Principes, & qui fapienti- 
am in civitate profitebantur hujus vitae illecebris capti 
meliora adhuc fperanda fere afpernabantur. Per ift- 
hoc, inquam, tempus,. quo religio Chriftiana fummis 

S oteftatibus negligebatur,aut oppugnabatur, ipfiChri- 
iani inter fe utcunque Ecclefia? curam gerebant, ipfi- 
que do&ores communi fuffragio eledfi, collatis fere 
ftipibus alebantur. Acceflit inde ad has eleemofynas 

3 uorundam liberalitas fmgularis,ut bona fua aut ven- 
erent, aut per donationes & teftamenta pauperibus 
- i offer- 


IN PIIS CAUSIS EST. 


7 


offerrent. Ex his tam tenuibus initiis auroritas dolo- 
rum Ecclefia?, quos presbyteros aut epifcopos voca- 
bant, indies crevit. Hinc poftquam ipfi Principes fecu- 
lo quarto Ecclefiae fua nominadare coepifTent, adultam 
per aliquot fecula Epifcoporum autoritatem convel Iere, 
populo ferme ab horum nutu pendente, minus conful- 
rum videbatur. Quin aliqui iftorum ultro poteftatem 
ac opes auxerunt, vel opinione pietatis, vel ut ipfos 
cum addi&a iisdem plebe ad defbnata fua eo haberent 
promptiores. Ex quo facium, ut magna vis homi- 
num iequentibus feculis fefe facris addiceret, qua: non 
minus folers, quam felix fuit in pariendo fibi, ex alio- 
rum bonis opulentiori patrimonio, ut valde modeftos 
poft feculum decimum facerdotes fit experta civitas, 
qua: tertia bonorum fuorum parte cum ipfis decidere 
potuerit. Hic tam felix rerum fuccefius majora quo- 
tidie molienda clericis fvalit, ut Epifcopi Romani au- 
toritate accedente, Regnum facrum in ipfovelutifinu 
Europxarum civitatum ftabi liverint. Bona , qua: per 
liberalitatem majorum acceperant, ab omni civili po- 
teftate exemerunt, & privilegia innumerabilia ferme 
piarum caufarum , uti ipfe Ttraquellus i» prtf. alieg. pro- 
fitetur, ad corroborandas vires in perniciem civitatum 
excogitavere ; ita , ut quas opes nullo pretio accepe- 
rant, faciliori adhuc negotio tuerentur. 

r T ; A 'i - , i f' *■ 

VII 

Cognitis fic primis piarum caufarum originibus, 
& qua ratione bona privatorum civilia in facros ufus 
<8c facra privilegia tranfiere, artes quoque & modi, 
quibus tam infignis 1 prarda ordini clericorum parta, 


erunt 


8 


DE EO, QUOD IMPIUM 


erunt recenfendi. Prima absque dubio ratio , quat 
privatis animum , ut bona fua ad facros ufus deftina- 
rent, addidit, reverentia erga D EUM, gratusque ani- 
mus erga ejus miniftros, & mifericordia erga paupe- 
res fuit * qua; caufae, nili variis poftea fuperftirionibus 
fuifTent commaculatae, non omni adeo laude eflent de- 
fraudandae. At vero his fuperftitio & opinio meriti 
apud DEUM fuccesfit,quam callida Clericorum tur- 
ba in tenerrimis confcientiis excitatam, mirum in mo- 
dum fovere coepit. Cum enim in Ecclefia Orientali 
& Occidentali quondam moris efiet *, ut pro mortuis 
quoad refurre&ionem carnis , non yero animarum li- 
berationem, preces fierent, (uti ex Liturgia Balilii, 
Ambrofii, & Canone Miflatico in comment. de de- 
fundis conflat) ifta novo modo reformata; funt i ut 
pro relaxatione & redemptione animae defundi ora- 
retur. Hinc fadum , ut morientes plerumque in ul- 
tima; voluntatis difpofitione clericis & monachis plu- 
rima legarent, quo ardentioribus DEUM precibus 
pro redemptione ex purgatorio, quod jam antecon- 
hdum fuerat , adirent. Natum inde proverbium,»/ 
■purgatoriam fmjftt mcenfum y clericorum cuhnc. non //- 
majftnt. Sic Faucbetus in Antiquitatibus futs refert 
' Dagobertum I. Regem Galli® circa annum DCXL1V. 
donationem bonorum quorundam inflituiffe, ut pro 
redemptione anima; fu® preces fierent ; forte quia, 
dum vixit, pellicum agmen fecum circumducere fo- 
litus, peccata fua fe hoc modo redemturum pcenisque 
debitis hoc pretio fe exemturum putabat. Nec libe- 
ralitate Gallis cefferunt Romam Imperatores. Ut 
enim Caroli M. Ludovtct p» & Ottonis M. donationes 

lau- 


IN PIIS C A USIS EST. 


9 


lautiflimas taceam, illuftre admodum exemplum in 
Mcimcerco Epifcopo Paderbornenli ab autore, qui vi- 
tam ejus defcripfit , memoriae eft relisum. Cum 
enim ille amplirtima praedia ab Henrico II. Imperatore, 
alias Sando, itemque Claudo di<3o,per interceflionem 
aliquot Virorum illuftrium eblandiendo obtinuiffet, 
ilC affatur Hernicum : Beatus es Henrice , ii bene tibi erit , 
cui pro bac oblatione talum patebit , cujus anima cum fandis 
fempiterna pojfidebit gaudia. Videte omnes populi, confide- 
rate fideles uutverfi, talis oblatio fit peccatorum abolitio ,boc 
facrtficium DEO dcceptabile , animabus fit propitiabile. Hoc 
quoque fideles pro pojfe fu a facultatis imitari fi ude an t , ut 
pro temporalibus , sterna , pro tranfitoriis , manfura obtinere 
valeant. Sed cum illis praediis nequaquam eflet con- 
tentus, <Sc Pilas Weftphalicas, quas dioecefis Pader- 
bornenfis incolae vocant, (frwifte / adhuc fatis inve- 
recunde peteret, voti quidem compotem fecit Impe- 
rator , fed tA sove^iotv deteftatus , odium DEI ii hominum 
eidem e fi adprecatus ob as (iduas regni fpoliationes. Sic 
enim eadem hiftoria Meimcerci pergit: Eptfiopus gaudio 
repletus inenarrabili , Rex omnium Sandorum , exclamat , 
retribuat Tibi: ii Imperator averfo vultu occulte fubmur - 
murans: ii Tu, inquit , odium DEI, ii omnium fandorum 
ejus b abeas, qui me bonis concesfis , cum detrimento regni 
fpoliare non ceffas. 

'■ VIII. " ' J 

Superftitioni alia quoque donationum caufa fuc- 
cefliffe videtur, quae Romanos Imperatores & alios 
reges, ut bona, imo quandoque regna quoque Eccle- 
fiae offerrent, incitavit. - Timebant icilicet fepillime 

B a Iai- 


» 


IO DE EO , gUOD IMPIUM 

a laicis, fi eis feuda concederent, rebelliones; inde 
fperabant eccleliafticos majeftati fummae fore fidelio- 
ra* ; iirlroque , fi qui ex laicis Vafallis defeduri effent, 
ecclefiafiica cenlura lubentius illis obicem pofituros. 
Obfervat hoc Caroli M. politicum confilium, & impe- 
rii, ut vocat, arcanum , l^tlbe Imus Malmcsbtmenfis de 
reb.geft. Auglor. L y. Cum Urbano Papa Pafcbalts , inquit, 
fuccesfiffet , rurfus quaftio de invejlitura Ecclefiarum , rur- 
fus bella, rurfus lites agitari, neutris partibus loco cedenti- 
bus. Imperator omnes Epifcopos Abbates regni fui , cjnod 
citra montes efl , fautores habebat , quia Caro/us M. pro con- 
tundenda gentium illarum ferocia omnes pene terras ecc/e - 
fis contulerat., confiliofisfme perpendens , nullos facri ordinis 
homines tam facile , quam Laicos fidelitatem Domini rejicere. 
Praterea , fi Laici rebellarent , idos poffe excommunicationis 
autoritate potentu feveritate compefcere. Idem ferine 
exemplum hiftoria Anglicana fuppeditat fub Jobanne , 
qui regnum Anglia? & Hibernia? cum penlione annua 
2000. librarum argenti Innocentio tertio Papa? obtulit, 
ut eundem contra magnates , qui Ludovicum Galliae 
Principem in auxilium vocaverunt, ftrenue defende- 
ret. Inftrumentum hujus feudalis fubjecfionis ex 
Idattbso Parienfi ad ann. 1213. & Heimtngfordio l.ii. 0.98- 
allegabo, ut & indoles regis & faftus Papae, qui ob- 
lata accepit, eo penitius nofcatur. fob annes , DEI gra- 
tia Rex Angha , Dominus Hibernia , { 'fc. nniVerfit.u 1 veflra 
per banc chartam aurea buda noflra munitam , Volumus effe 
notum , quod cum DEUM matrem noftrum S. Excie fiam 
offenderimus , volentes, non vi tnditlh , nec timore coafti, 
fed noflra bona fpo/itanea Voluntate , ac communi con filio 
Baronum nofi rorum offerimus , Uber* concedimus bEQ 

s* ' S. 


n 


* 


IN PIIS CAUSIS EST. 

(fi S. Apoflohs Petro (fi Paulo ac Domtno nofiro Papa Inno - 
centio III. ejusque catholicis fucctjjoribus totum regnum An - 
gha, (fi totum regnum Hibernia , cum omni jure ac pcrtinen- 
tus pro remisfione peccatorum nofirorum , (fi fidelitatem Do- 
mino nofiro Papa tanquam fkdartus juravimus (fi homagium 
fecimus. Et fi aliquis fuccefforum nofirorum hoc attentare 
prafumpferit , jure regni cedat. In hoc inftrumento, 
quamvis rex alTerat, fe regnum obtuliflfe pro remis- 
fione peccatorum , nec vi coa«fhim,fed fpontanea vo- 
luntate ; tamen cuilibet hiftorias Anglicanas obiter 
evolventi patebit, oblationem fa&am ad majus evi- 
tandum malum ; ne fcilicet plane regnum amitteret. 
Juramentum, quod Nuntio Apoftolico pnrftitit,idem 
Hemmgfordius 1. c. refert : Ego Job annes Rex Angi/ a DEI 
gratia ah hac hora tn&tea fidelis ero DEO , (fi B. Petro (fi 
Ecclefia Romana , ac Domtno meo Innocentio Papa tertio , 
ejusque fuccejjoribus catholice intrantibus. Eorum damnum , 
fi favero , impediam , confiltum eorum fecretum tenebo , Pa- 
trimonium B. Petri (fi fpecialiter regnum Anglia (fi regnum 
Hibernia adjutor ero ad tenendum (fi defendendum. Sic 
me adjuvet DEUS , (fi bac fantta Evangelia. Arnen. H*ec 
oblatio regni . quamvis pofteris temporibus expi- 
raverit ; inaolem tamen regum in illis i barbaris 
feculis, atque inexplebilem Clericorum avaritiam 
& faftum demonftrat , quem exemplo Henrici V. 
Imperatoris, de quo V. Lehman. Cbron. Spirenf. 1 . V. 
c. 42. & aliorum adhuc Principum magis illuftra- 
re pofTem ; nifi pia? caufa? nos ad alias, qua; priva- 
tos ad donationes Ecclefia; faciendas moverunt, ra- 
tiones vocarent. 

• / B * 


IX. Quas 


12 


DE EO , QllOD IMPIUM 


IX. 

Quas feptimo jam paragrapho caufas allegavi li- 
beralitatis erga Clericos, gratam mentem fcilicet erga 
do&ores 6c ecclefiae miniftros , mifericordiam erga 
pauperes , fuperftitionem denique circa preces pro 
mortuis, plebi & principibus ferme communes exti- 
terunt ; ut mutua quafi erga Eccleliam benevolentia 
certarent. Aft , quam o<ftavo loco memoravi politi- 
cam caufam, -principes foli fibi vendicant. Reflat ita- 
que alia adhuc ex moralibus fontibus deducenda, quae 
plurimos privata: fortis homines ad legandas facultates 
Ecclefia? incitavi t, ovantia fcilicet, t>anumque gtorsa Jlu- 
dmtn. Cum enim ea fit avarorum conditio & indo- 
les, ut nihil magis illos afficiat^quam fi immenfam 
opum molem congeftam videant •, econtrario vero 
maximopere doleant ; fi, quod durifiimis laboribus 
& creberrimis vigiliis parta funt, a prodigis fucceflo- 
ribus iterum dilapidentur, & ipforum tenacitas poft 
mortem haeredibus fit ludibrio; nulla meliori ratione 
avari homines fuis votis fatisfacere fe polle putarunt, 
quam fi bona ad pias caufas legarent, & noc modo 
opum vim, quae, dum viverent, inta&a inviolataque 
manfit, etiam poft funera illibatam confervarent. 
Comitatur plerumque avaritiam ambitio Sc invidi*, 
quae duo plurimum huc conferunt. Ambitioni enim, 
cui dum viverent, ob expenfas, quas timebant, latis 
fecere non poterant, poft mortem, ut opinantur, 
optime coniulunt, fi magnam facultatum partem 
aa pios ufus legent, <3c in orationibus annuis pro- 
prias quafi laudes per ftipendiarios praecones decan- 
r * r J tent. 


IN PIIS CAUSIS EST. 


15 


tent. Invidia nec poft fata tranquillos efle conce- 
dit, fi fciant haeredes de eo, quod ipfi tangere ne- 
fas judicarunt, genio liberius litaturos, captivosque 
aureos bono publico potius, quam arcis dedicaturos. 
Tribuerunt ergo potius Ecclehx & piis caulis, quam 
illis, quos neceflitudo&confvetudo ipfis junxit, vano 
folamine du&i, res ecclelix efle nullius, qux tamen 
hypothefis merito cum Excel/. Titio noftro pro callido 
Cleri ethnici (fi Papalts commento habetur v. ejusdem 
Syfiem. Jur. p. ujl. 

X. 

Poflent hic plures aliae allegari caufe,qux a Cle- 
ricis inuentx privatos pariter homines ac principes ad 
donationes Ecclefix piisquecaufls faciendas incitarunt, 
quas lUuftris Pufendorfius in nervofo tra<flatu de Monar- 
chia Pontificis Romani $. 17 . fe<jt>. (fi $3. folerter indagavit 
& defcripflt. Duas ego tantum , quibus plurimum 
pix caufx tribuunt , adnuc commemorabo. Una fin- 
gulans afiimatto expeditionum , ut vocant , cruciatarum 
fuit , qux cum a Pontifice Urbano II. fvafu Petri Eremita, 
in concilio Claremontano ann. M XCV. primum ef- 
fenr fufceptx, tanta fui admiratione omnem Europam 
occupavere; ut, cum homines pietate quafi inter fe 
certarent, vici & oppida plurima Tuis incolis orbata 
fuerint. Rernbardus , Abb.is Clartloallenfis , nuntius Pa- 
px Eugenii in comitiis Spirenfibus ann. MCXLVII.fub 
Conrado m. Imperatore, cum Germanos ad fufeipienr 
dam expeditionem hortatus eflet,fe effecifle gloria- 
tur; ut in vicis & oppidis Rhenanis feptem mulieres 
•ad fingulos mares in computatione referrentur, conf. 
t . B 3 On on. 


DE EO, gJlQD IMPIUM 


U 

Otton. Friefing. de gcfl. Fnedcr. l.I, 37. jp. Has expedltio- 
nes, quarum quinque infigniores numerantur, in 
fraudem Regum & Principum excogitatas, ut viribus 
fcilicet deftituerentur , quibus fe majeftari jam dum 
adulfte Pontificia? opponere poflent, pluribus demon- 
ftravit Venerandus Pareus meus /n Differt, de Expedi- 
tionibus cruciat. Ex voro itaque cum Pontificis, tum 
nniuerfi ordinis clerici ceflerunt; ita, ut Pontifex ne- 
minem eo tempore haberet, qui eundem interrogaret, 
Papa quid facis ? clerici autem per teftamenta abeun- 
tium & nunquam forte redeuntium opulentiflimam 
quamque partem ditionum occuparent. Altera, qua: 
expeditionibus cruciatis adhuc antiquior, Ecclefiis, qua: 
primarium inter pias caufas locum occupant, pingvis- 
timas dotes peperit. Cum enim poft feculum tertium 
a Chr. nat. non folum Principes in fuis territoriis, ve- 
rum etiam privati in fuis fundis templa aedificarent » 
V. Francifc. Duaren. de Sacr. Ecclef. mini ft er. 1. V. C. 4 . ipfis 
poftea fub privilegio patronatus , quod regulariter ad 
fummum epifeopum fpe&are deberet, injun&um; ut 
dotibus quoque magnificis extru&a templa ornarent. 
Unde tanquam ex debito Eccleliam dotare is tenetur, 

S ui eam fundavit: r. cum ficui g. X. de confecrat. Ecclef. 

C c. pia mentis 16. qv.7. Hinc Lance lotus l 1. t. ig. S- 2 - 
Sicuti enim in carnati matrimonio ad onera fufhnenda dos 
asfignart debet i ita etiam concedenda fiunt Ecclefia , qua ad 
luminar ia (fi ad cuflodiam , (fi ad fiipendia cuftodum , (fi ad 
teter a facrc domus neceffaria , fufficiant. Inflitutkm efl igi- 
tur , ut cujus dam qua fi remunerattonis loco , ad prefent at to- 
nem patronorum in fundatis , vel dotatis Ecclefiis facerdotes 
infii tuantur, nullo profesfitnic vel fitxus habito dtfirmme. 

\ Idem 


IN PIIS CAUSIS EST. 


15 


Idem Lancelotus . I. u. t. ig. §. p. nec illam patietur sdifican 
(fc. Epifcopus) aut munus impendet confecratioms , quam 
dotem Bafiltca , (fi obfequmm ipfius per donationem chartula 
confirmatam accipiat } qua ad luminar ia , (fi ad c ufi odiam , 
(fi ad cufiodum fiipendia , fujficere u ale at . In compenfa- 
tionem dotis fplendidum juris patronatus privilegium adifi- 
canti (fi dotanti come (fumi ut pietatis (fi fingularis in Ec de- 
fiam voluntatis perpetuum ejfe pofiet monumentum , Ut lo- 
quitur Franctfcus Duarcnus Lc. & ut magis incitarentur 
homines ad aedificandas & dotandas ecclefias, c. nobis 
X. de jur. Patron. Accefierunt deinde confirmationes 
Jufitniani Novell. $7. c.i. Novell. 67 . c. 1. Novell. 123. c. ig. Ca - 
rolt M. Ludovici Pii (fi aliorum. Hinc appofite admo- 
dum Zieglerus in not. ad Lancelot. 1. & Si reEle novi Cano- 
ni fi as modernos , nec hoc quidem jus (fc. patronatus") per - 
mifijfenti ni fi idmarfupiis illorum proficuum efifct ^ (fi bona 
Clericorum ampliaret. Cum enim Laicis nullum omnino 
in bonis ecclefia (licis regulariter Jus relinquant , nec ut tts 
fefe immifceant , patiantur , c. benei. d/fiind.pl. c. noVerint. 6. 
cauf.io. qv. I. (fi c.cum laicis. 12. X. de reb. ecclef. alit nan. non 
farte aliunde profettum boc jus Patronatus dicere pojfunt , 
quam de gratia Excie fia (fi Pontificis ^ c. quoniam. 3. X. de jur. 
Patron. Haec itaque difpofirioCleri de dotanda ecclefia, 

a uantum ad opulentiam piarum caufarum contulerit, 
ii judicent, quibus facrarum aedium vaftiflimus nu- 
merus, & hinc dotium quoque lautillima conditio 
perfpeda eft. 

XL 

•ZjiC’. A f . ji . iAV /i» . ., j 

va' Vifis nunc illis’, quae tum ad pias caulas referun- 
tur, tum originem fundationum illarum dederunt, 

ut 

* 4 0 


1 6 


DE EO, QUOD IMPIUM 


ut finem quoque earum demonftremus , inftirutum no- 
ftrum poftulat. Fuit ergo finis primanus olim eroga- 
tionum ad pias caufas , ut inde alimenta acciperent 
miniftri ecclefiae, eleemofynas pauperes, falaria mo- 
nafteriorum Sc (cholarum prxfe&i , & ftipendia vel vi- 
&um difcentes. Quem hnem laudabilem concinnis 
admodum verbis , & hunc poftea infecutum abufum 
veteres Witebergeniium Theologi in epiftola ad Ele- 
ftorem Fridericum Sapientem annotarunt: Satis conflat, 
coHcgia vetera, monafteria (fi templa initio non fundata, 
xonfiituta-j ordinata, regsrsque opibus! locupletata fidffe, ad 
teBionem Mijfarum vel horarum Canonicarum deilateratu- 
item, absque f rudit (fi utilitate etclefic (fi fidei Chrifiiana , 
quod nunc fere fit ; fed potius , ut juventus in facra firiptu • 
ra (fi religionis doElrina erudiretur. Itaque vetera colle- 
gia, coenobia, (fi dioecefes fuere fi hola juvenum Cbriflia- 
norum usque ad Auguftini , imo Bernbardi elatem. Ad 
bunc finem omnia bona facultatesque ecdefiafiiu legati do- 
natxque fuerunt •, ut inde fitpendia (fi quafi pr mia laborum 
darentur Pafi oribus, Doftonbusquc EccUfiarum, (fimdefil- 
ftentarentur fibolaflici a/iique pauperes , quod veterum mo- 
numenta biflorica per/picue indicant. Recentes vero (fic. 
Idem innuit Cbytraus in Cbron. Sax. p.ji. Et attributi re- 
ditus ampli (fi uberes, ut alimenta (fi flipendia necefiaria 
Epifiopus (fi ceteri DoSlores Canonis Biblici ipfi adjunlh , (fi 
Clerici ad mini fler tum Eccltfii inftituendi,(fi eleemofynas pr» 
pauperibus (fi peregrinis , (fi fiumtus ad idifisia templorum 
farta tefiaque confiervanda haberent. Teftantium quo- 
que intentionem fuifle, ut in confervationem fchola- 
rum, Eccleftarum, & pauperum verterent, Lutberus 
2 . Bsieb. p.jij. aflerit. 2$orju fott manfold* ©urfp r 

trautim! 


/ 


IM PIIS CAUSIS EST. 17 

braudjcn ? £ier fan man nicbt bifer antwortm/ 
bmn ba§ man ad* bab<r auff bcretbfter$$iUenunb 
aRcpnunq / n*ld)e \t nid)r$ anfccr* qttwff <|t/ benn 
ba£ fit ju®Om$*©t>n|f unb (£b« folctx ©utbet' 
baben mollett gcben / k, it. r.7. jenenfed. istg. p. 261. 
£D?an ftebet roobl/ une mit qrcjftn £rnfi t>ie altm 
fatifer bie Q^drrcn unb @d)U(en amteinrt/ba flefo 
rcicblkb bie ©rtflte begabt baben. ©enti baf? erft* 
Ud) ocbulen gttwfm fet>n / jeugen biefe 9?abmm/ 
fprobff/ Dechant, Scholafticus , Cantor, Canonici, 
Vicarii, Cuftos «Scc. $(ber \t?aei iff brau$ werbeti? 
-Agnofcimus ergo ex 1 . c. quibus innumera ferme alia 
addere poflem , pnecipuam & optimam teftantium in 
vereri ecclefia tuifle intentionem, ut fuis bonis DEI 
gloriam promoverent. Haec vero cum nulla 
meliori ratione amplificari poflit, utique omni lau- 
de dignum inftitutum eft pios dexftores ecclefia? pau- 
peresque fic fovere. At vero tum ex parte donan- 
tium, tum ex parte accipientium & adminiftranrium 
vana? qua?dam perfvaliones, & deteftabiles abufus 
poftea acceflerunt, quos in fecunda & tertia fe&ione 
notare jam paramus. « 

XII. 

4 \ * * --•»* m ilii r 1 4ii ( < 1 'V-i) m 

Cum itaque primarius olim piarum caufarum 
finis fuerit, ut pietati donantium & aliis piis ufibusre- 
fponderent; illarum exeeutores longo abhinc tempo- 
re, a legitimo ufu recedere, & , quod pietati in DE- 
UM & proximum deftinatum fberat, varia impietate 
1 contaminarunt. Per malitiam enim velnegligentiam 
patronorum piarum egularum fa&um , ut fplendido 
. .*j ‘ C pie- 


i 



i8 


DE EO, QUOD IMPIUM 


pietatis titulo exciderint , magna?que inde impietates 
atque iniquitates in adquiiirionc & adminiftratione il- 
larum hinc inde a cordatis viris obiervatae fuerint. 
Quas cum fequentibus fe&ionibus excutere inftitue- 
rim, mearum prius erit partium, ut, quid hic impium 
fit, imprimis declarem, & hac expolita notione, im- 
pietates in fic didis piis caulis oftendam. Impium 
ergo hic nobis dicitur, id vttn genus , quod ntglMis dita- 
tu naturalis juris regulis , cum tn adquifittonr,tumin ad- 

mtmflratione bonorum in ufus Clericorum pauperum pia 
intentione donatorum , contrahitur. Norma enim, Ut jtl- 
ftitiae , ita pietatis, funt jufbe leges, five illa: divinae, fi- 
ve humanae appellentur. Quicquid igitur iis ulla ra- 
tione repugnat, id iniquum aut impium vocatur. Quam- 
obrem in dijudicanda alicujus rei aut a&ionis impieta- 
te circumftantiae morales ad Juris aut legis normam 
femper examinandae funt, antequam pium quid aut 
impium, juftum vel iniquum pronuncietur. Atque 
hoc in piis caufis vel maxime attendendum efle arbi- 
tror. Non enim illorum me fuperftjrio terreat, qui 
pias caufas omnibus legibus civilibus & naturalibus 
exemtas clamant, gloriamque divinam quovis modo 
etiam ex ratione Iratus promovendam praetendunt, 
cum Clariflimorum JCrorum magna nomina Zie^eri 
in not. ad Lancelot. I. ii. t. 2}. & Carpzavn multis in lo- 
cis iis opponere portem. Ad leges itaque Juris natu- 
ralis & divini , quandoque Sc Juris GviJis tanquam ad 
lydium veritatis lapidem pias caufas earumque fa- 
vorem examinare pergam , illarum pietatem aut im- 
pietatem exinde dijudicaturus. Priusquam vero me ad 
fecundam Sedionera accingam , piarum caufarum 


IN PllS CAUSIS EST. 


19 


cum Excel/, noftro D. Titio Sy/lcmut.l. IX. C. XVU. du- 
plex adhuc erit habenda ratio. Duo etenim prasci- 

{ >ui coetus exifhmt, qui Chriftianam profitentur Re- 
igionem, Pontificii & Proteftantes, ex quorum ra- 
tione flatus diverfa difcrimen piarum caularum valde 
infigne nafcitur. Jus enim Pontificium ejusque in- 
terpretes pias caufas admodum multiplicarunt, iis- 
que varia privilegia vel jura lingularia tribuerunt, quod 
quidem intuitu Romanas Ecclelias non adeo probari 
poteft ; cum hodie fub nomine Ecclelias Clerus fe- 
re tantum numerofus Reipublicae parum utilis lateat. 
Quod vero Ecclelias Proteftanrium attinet , quarum 
fors tenuior eft, benigniores illae difpenfationes fa- 
cilius admitti poliunt , quia per reformationem bo- 
norum Ecclefiafticorum abundantia ad mediocrita- 
tem redafta fummorum imperantium moderationi 
& difpoiitioni nunc maximam partem fubeft ; adeo- 
que abufus tanto cum effeftu confequi non poliunt. 
Favor itaque merito non ex ftudio partium, fed ex 
conditione externa Ecclelias, Proteftantium erit ha- 
bendus*, ira tamen, ut fi quid iniquum aut impium et- 
iam circa horum pias caufas deprehendatur ; idem 
quoque bona fide ut animadvertendum. 

. ‘ l, 1 'i ' .'-ri C\ 

-* “ ' J . ‘L’ 

•ni ‘.'u&ri c a-ud ’:ik xtos * 

• ;w, 

• ' * 

mv c 1 se- 


***"*jri!i '* i 


20 DE EO, gJUOD IMPI UM ^ 


SECTIO ll. 

DE EO, 


QyOD IMPIUM IN PIARUM CAU- 
SARUM ADQUISITIONE 
DEPREHENDITVR. 


I. 

P Rimis religionis Chriftianas feculis , longe alia 
erat Ecclefias facies ab ea,quampoftea labenti- 
bus feculis induit , & in formam ftatus reipubli- 
cae degenerare coepit. Calicibus contenta ligneis, fa- 
cerdotibus ffuebatur aureis, & Clerici ex ftipe colle- 
&a vivere necefTum habebant. Conflantino M. vero 
rerum potito , iis pingviores reditus ad vitam hanc 
tranfigendam aflignabantur , qui ex reverentia & di- 
ledione populi erga Clerum fubinde au&iores redditi 
fiierunt. Pnefertim cum varii ordines in clericorum 
focietate auda.cum grege monachorum pullularent, 
quibus cum labore manuum panem quaerere mole- 
ftum erat. Lancelotus inde lnftitut. Jur. Canon. I. III. 
t.4. Ad bos monachos, inquit, quies, oratio, manuum 
labor fpeftat. Ex quo loco Marcus Ancon, de Dominis, de 
Rcipubl. Ecclef. l.ix. c.p. n.ft. prolixe docet, fuorum la- 
borum frudibus non aliis artibus a monachis efle lo- 
cupletandam Ecclefiam. Talem enim laborem prifcis 
ecclefiae temporibus monachis ufitatum fuifle, Renat. 
4 Valle in Hipparcb. n.pf. probat. 

tT II- Aii 


IN PIIS. C AIIS IS EST. 


21 


II. 

Alt tenuis hasc monachorum conditio, fingula- 
rem iplis (an<ftimoni*e exiftimationem atque plebis 
Principumque favorem conciliabat. Plurima hinc 
diverfis de caulis moti, vel viventes adhuc iis dona- 
bant, vel morituri bona legabant, quibus eorum in- 
opia fublevaretur. Harc, cum non in Ungulorum do- 
minium ; verum in univerft ordinis emolumentum 
cederent; adminiftratio eorum epifcopis aut prsefuli- 
bus fuit oblata. Qui habendi cupiditate nonoum ex- 
pleta, indies majora acquirere nitebantur, artibus no- 
vis excogitatis, per quas rei oeconomiae magis, quam 
Religioni & pietati profpe&um ibant. Immodicam 
nova acquirendi & parta tuendi cupiditatem Job. Petr. 
de Perrarus , qui circa an. M CCCCX. vixit, m Prax. 
e, Ll. num. j. taxavit : Clerici (f rehgoifi pro fe fece- 

runt legem , quod non posfint vendere , nec alienare , nec dt- 
Vtdere eorum hona , ftcque in brevi necejje efl , quod omnia 
bona Laicorum fubjiciantur dominio Clericorum ; mjl bonus 
Imperator provideat , qui donationem Conflantini revocet , 
& legem faciat , ut omnium Clericorum flatus ad flatum 
mendicantium fratrum penitus reducatur , Papa cum Car- 

dinalibus fimiliter ad vitam Cbnfli & Apoflolorum ejus de- 
veniat . Qua impudentia Imperatores ac reges adie- 
rint, fupra Sebi. I. exemplo Metmoerci illuftravimus , 
qui Henricum Sanctum crebris follicitadonibus ad ira- 
cundiam permovit. Idem exemplum Qtnhelmus Neu- 
brtgenfis in reb, 'Anglic. /. III. c. jf. de Henrico II. Angliae 
rege memorat, qui in publica concione magnatum ita 
peroravit ; Nonne melius efl t ut pecunia ifla impendantur 

C 3 neces- 


22 


DE EO , QUOD IMPIUM ___ 

tieceffariis regni negotiis , ip f caporum ab fumantur de- 

liciis? Noflrt enim temporis prafules veterum in fe formam 
minime exprimunt , fed arca officium langvidi (f remisfi 
totis mundum brachiis amplettuntur . Sic Hcnricum Leo- 
nem Saxon. Ducem de nimia Epifcoporum avaritia 8c 
opulentia conqueftum Cranz. Metropol. I. Vll.c.i. aflerit: 
Infanae balilicarum dominicarum ftrudura: , & am- 
pliflimi Epifcopis & Canonicis deputati reditus, ita ut 
luxu lafctvia diffluerent libentius pr altantes , quam prt- 
dicantes , Gtnliel. Keubrig. rer. Angi. I. V. c. 22. adhuc QUO- 
que de opibus Clericorum variis artibus partis fellan- 
tur. Quam ob caufam Veneti, Galli, & Britanni ae- 
quum judicarunt, ut donationum ad pias caulas & 
Ecclefias modus elTet: ideo promulgatis edi&is pro- 
hibuerunt, ne quis impofterum pnedia aut bona im- 
mobilia Ecclefia? aut ordini ecclefiaftico absque fupe- 
riorum confenfu donaret, /W/#. de Republ. l.v.c.t.sleid. 
I. VI. de Stat, relig. (f reipubl. Quibus ergo artibus ad 
jpmungendam laicis pecuniam pietatis nomine velatis 
.Illi fuerint, ulterius paucis pandam. 

IIL 

Earum Hdpfnerus , infignis Theologus Lipiienfis, 
in Saxon. Evangel. p. ifj. tres praecipue commemorat: 
Prima eft, quod mulftx pecuniaris loco ftiisfabhomm Cano- 
nicarum Lucis impofita, prius ab iis folvenda effent y qu*m 
abfohcrentttr. Quae aurem impietas in ifthoc ferisfa- 
&ionum genere lateat, ex Lanceloti quoque verbis in- 
telligi poterit, l.IV. t.ij. S.JS. Heredes , ait, ut pro mortuo 
fat is factant y /i fponte nolint , Ecclefafltca cenfura compedi 
pojfunt. Quam male autem fatisfabhonem compenfstoriAm 

cum 


c 

n 

« 

n 

P 

ni 

lo 

bf 

De 

a. 

m 

nif 

e 

nu 

tu 

tor 

% 

iur 

lati 

flis 

tio. 

pie 

Ch 

fcr 

pot 

noi 

arh 

vul 

ia.’ 





cum emendatoria illi confundant, & qua ratione, a pri- 
mitiva eccleiia circa fatisfa&iones difceflerinr, Zteglerus 
tn not. ad Lancelot. l.ll t.s . §.u. accurate admodum de- 
monftravit. Marfupiis certe Clericorum admodum 
proficuas fuerunt , & cum peccatores per flagellatio- 
nes, jejunia aut publicas deprecationes nollent, ut ita 
loquar , in corpore luere , in aere luere necefliim ha- 
bebant. Major fecundo impietas in Indulgentiarum tn - 
venta nundinatione deprehenditur, quando merita fan- 
dorum e communi eccleiiae thefauro ad falutein ani- 
mas vendi coeperunt. Maimbttrgius in Hiftor. Lutbera- 
ntfmt l.t./cft.j. & Pontificii originem ad S. Gregor «Pa- 
pas, Leomr III. & Clementis Vl. tempora ex Decretali- 
bus deducunt, & per Concilium Nicaenum, Ancyra- 
num , Laodicenum, Claramontanum , Lateranum, 
Lugdunenfe, Viennenfe & Gonftantienfe illarum au- 
toritatem confirmatam fuifle, fabulantur. Enim vero 
lUuft ris Seckendorfius m Comm. Htflor. Lutber. ad i.C. Matm- 
burgii fabulofam originem oftendit. Notum enim eft 
fatis, quod Bonifaeii demum VIII. Alexandri VI. & Leo- 
nis X. aufpiciis impudentes indulgentiarum nundina- 
tiones maxime invaluerint. Indulgentiarum vero im- 
pietatem manifeftam non tantum Lutberus nofter orbi 
Chriftiano demonftravit , fed ipfi quoque Pontificii 
feriptores Fransifcus Gvicciardinus , P. Jovius , Arnoldux 
Ferronius , Natalis Cefmes & alii eandem diflimulare non 
potuerunt. Quorum teftimonia, quippe in vulgus 
nota adferre, opus haut eft. Tertio loco , Miffa inter 
artes lucrandi bona laicorum, modus admodum eft 
vulgaris ; prasfertim licentia data eandem quibusvis 
in locis celebrandi 3 item preculas pro mortuis ex pur- 






24 ’ £>£ £ 0 , ££U0 D impium 

gatorio liberandis, qui bona fua ecclefiis & coenobiis 
legaverint. De origine cultus Mifiifici non eft,uthic 
tradam multa. Melam btbon in epifola ad Hemannm 
Arcbicp fcoptim Colomenfm , quam Seckendorfius l. III. 
Sedi. 27. $ 107. recenfet, Mtjftm privatam , fcribit, quinti 
fe culo 'tn Africa initium tx cafn quodam fpettri pillendi cau- 
ft babmjje , unde paulatim mos apud barbaras pratiput na- 
tiones irrepferit , & mentio mortuorum tn cana recepta fit , 
cum Graci in Canone offerre fe dicant pro Prophetis & Apo~ 
fotis , quos utique a pana liberandos effe , non cogitabant , 
fed gratias pro illorum mtsfone agebant. Emergente ve- 
ro poftea monarchia Papali , in Ecclefiam Romanam 
majore fuperftitione au&a tranliit, & plures impios 
errores peperit, quos Lutberus in Articul. Smalc.fetund. 
part. artic. de Miffa demonftravit. His acquirendi mo- 
dis, alii ex Theologia Pontificiorum lucrativa addi 
pollent , nili illi ab Illuftri Viro, Pufendorfd de Monarcb. 
Poneif Kom. §. 17. 1S.j2j3.feqv. annotati effent. 

IV. 

Hos Cleri modos acquirendi fi quis prudenter 
examinet, minus mirabitur, per tot fecula ufurpatos 
tot praedia, tot epifeopatus & ditiones fub pietatis ti- 
tulo ipfis ceflifie* pnecipue, cum ad fuperftitionem, 
favor in Ecclefiam & Clerum fummorurn Principum 
cum veneratione Papae Romani 'accederet , ut circa 
modos donationum Jure Civili prohibitos, in gratiam 
Cleri facile difpenfarent. Ea enim hominum indoles 
eft, ut libentius de alieno, quam de fuo largiantur. 
Humano huic genio fefe quoque accommodaverunt 
Clerici , & prarcipue circa bona moriendum acquires 


IX PIIS C JUS IS EST, 


25 


da intenti fuerunt. Morti enim jam vicini, dum hae- 
redes bonis percipiendis fraudant, rerum fuarum funt 
quidem adhuc liberrimi domini , aft cum dominium 
brevi exuere neceflum habeant, poft mortem quoque 
dominium velut exercere malunt, opesque jure na- 
turali aliis necefiario relinquendas , liberae ipforum 
d-fpofitioni permittere indignantur. Invidie ergo, 
ut certi eflent limites, Imperatores conftituerunt, va- 
riasque leges fanciverunt ; ne haredes ab inteftato 
morienris arbitrio plane elTent expofiti. Sagaciores 
inde jCti exiftimant, 'prolixas ambages feptem teftium, 
<5c alias folennitares circa teftamenta neceflarias hanc 
ob caufam a legislatoribus fancitas, ut per has Juris 
civilis tricas in condendo teftamento requifitas, mo> 
rientes a confe&ione teftamento deterrerentur, atque 
per fideicommilTum , fi quid legandum eflet, heredi- 
bus rei preftarionem injungerent. Has Imperatorum 
fandiones, cum Clericis in acquirendis bonis mori- 
enrium absque difcrimine obftare viderentur, fepius 
evertere auli funt , & ex favore piarum caufarum, 
circa difpofitionem ultime voluntatis , privilegia im- 
petravere. Que, qua ratione nitantur, &, an aliquid 
ex iniquo aut impio trahant, paucis disquirendo ul- 
terius oftendam. 

V. 

Prima heic Clericorum fraus occurrit, quodplur 
rimas illi res privilegiis piarum caufarum inteftamen- 
to frui voluerint, que (ane minime piis caufis accen- 
feri pofiunt. Que enim fpeciatim lub piarum caula- 
rum indice Sc8. L comprehendi diximus , magnam 

D par- 


2 6 


DE EO, QUOD IMPIUM 


partem ita funt comparata , ut neque pietati objedivae, 
neque fubjediva? refpondeant. Illa ex Tiraquelb ptt- 
f at tone ad prrvitegia & Mtnocbtt Prafumptionibus l. III. c.llf. 
excerpfi : qui , dum partibus Cleri Pontificii favent, 
in juftitiae regulas impegerunt. Ut igitur ordine, quo 
fupra fpecies piarum caufarum recenfui, iterum pro- 
cedam, num.iu. 5. V. illorum error utique notandus 
venit, qui Hofpitale privata autoritate eredum ad pias 
caufas referre nolunt , moti autoritate Canonica, quae 
valorem & titulum piae caufe ex ordinatione Epifcopi 
vel Pontificis pendere aflerit. Autor hujus fententiae 
eft Antonius Gabricltus l. VI. t. de pia caufa. concluf.2. Sed 
cum fupra hunc errorem notaverim , Gabrittio hic tan- 
tum definitionem piae caufe oppono, quae, cum Hofpi- 
tali etiam privata autoritate ere&o conveniat , vanum 
illius ftudium hac in parte ad condecorandam Epifco- 
palem poteftatem infumtum corruet. A im. V. Membti 
itidem fententia de piis caulis corrigenda venit: 
nobilem multa bona posJidentcm,qus. tamen non ex ajfc qua- 
litatem (£ conditionem domini exprimunt , etiam favore pia 
caufe f rui contendit. Non vero video, quod fi opulentior 
fedus fit nobilis, quomodo gloria DEI, qui primarius 
finis piarum caufarum eft, promoveatur; is enim, fi 
etiam non lautiore forte gaudeat, fatis habet, fi neces- 
faria ad vi&um & amidum ipfi fuppetant. SaneChri- 
ftiana charitas non fplendorem & magnificentiam, fed 
egeftatis levamen refpicir. Num. VI. legatum pro anima 
piis caufis adnumeratur- Aft cum huic fbrmufe no- 
ftra verae fidei Chriftianae profdTio obftet; num inter 
Proteftantes legitimum ulum habear, afleverare haut 
aufim. Hoc certum eft, ex hypothefibus Pontificio- 
rum! 


IN PIIS CAUSIS EST. 


27 


rum, qui eleemofynas inter opera fatisfadoria refe- 
runt, atque animas ex purgatorio etiam citius libe- 
rari hac ratione contendunt , jure , fi quid fub hac for- 
mula legatum Iit , piis caufis accenferi. Verum , cum 
paragr. ili. feft. II. quid de fatisfadionibus iftis haben- 
dum fit, notaverim, in noftra Proteftantium Ecclefia 
hujus formulas nullum verum ufum e (Te judicaverim. 
Num. IX. circa quasftionem ; num donatum filiotamilias 
ftudiorum gratia favore pias caulas gaudeat? Baldus 
& ipfius alleclas fuperftitiofe monent , ad ftudium 
Theologicum hoc legatum tantum elle reftringen- 
dum. Aft cum in omni ftudiorum genere DEO & 
proximo inferviri debeat, & gloria DEI & Chriftiana 
ailedio etiam a ftudiofo Juris, Medica, aliarumque li- 
beralium artium jufta ratione promoveri queat ; cur 
illud privilegium Theologias cultoribus tantum indul- 
geatur ? Commentum fane id Canoniftarum effe vi- 
demr,quiexfuo ingenio alios quoque judicaverunt, 
atque hac quoque ratione Clericos tantum glorias di- 
vina: miniftros nabere voluerunt. Num. x. privilegium 
pia: caufas, illis donationibus tribuitur, quas ad imagi- 
nem faciendam aut depingendam Chrifti aut alicujus 
fandi defttnantur. Ttraqucli. & Men0cb.prtfumpt.ng.L3. 
infinita ferme autorum loca citat, quas in idem con- 
fentiunt; neque longe arcelTenda erit ipforum ratio, 
fi venerationem &S«A«»v,quam imaginibus tribuunt, 
confideremus. Enimvero cum nobis e Jure divino & 
morali iit perfvafum, imagines nihil ad verum cultum 
fandi flimi numinis conferre ; mirum videri poftit, 
nonnullos noftratium quoque dodorum ftatuere, le- 
gata ad imagines fandas conficiendas, extruenda mo- 

D a numen- 


DE EO , QUOD IMPIUM 


*8 

numenta, comparandum ornatum ecclefiafticum,& 
ejusmodi alia , qua? fplendorem externum tantum 
concernunt, juribus & privilegiis piarum caularum 
gaudere pofle. Equidem ornatum templorum , & 
magnificentiam aedium facrarumhautfpernendamefle 
dixerim, nec eos, qui opibus abundant, peccare, qui 
ad comparanda ejusmodi ornamenta aliquid legant, 
afleruerim. Num vero talia gloriam DEI, aeque ac 
eleemofynx & elargiriones, qua? ad pauperum mini- 
ftrorum ecclefiae & Scholae ufus ac falaria legantur, 
promoveant , valde dubitem. Multo minus, quod fu- 
pra Num.X. privilegium meretricibus favet, piis caulis 
accenfere velim. Ratio, quam Ttr aquilius, Slemchius 
& alii allegant, ut fcilicet ad meliorem frugem illaere- 
deant, fpeciofa auidem ; aft minus jufta & certa efle 
videtur. Quando enim fingitur, meretricem a me- 
rendo didam, per inopiam ad hoc fordidum & impu- 
rum vitae genus redaaam non indignam eflfe miferi- 
cordia, non confiderant carnalem voluptatem ad tam 
foedum corporis proftitutionem meretrices fepius 
magis incitare, quam quaertum, quae novo accedente 
legato non reftingvenda, fed maximam adhuc partem 
aaaugenda forer. Accedit, quod legantes, dum poft 
fera quoque, quanti eas fecerint, teftimonium pro- 
flare cupiunt, tamae fua; noceant. Concerto etiam, 
quod teftator publice profiteatur, fe hac intentione 
legafle, utpriftinum vitae genus exuat, dubium manet, 
teftatoris voluntatem tuifle feriam & meretricem 
conditionem impleturam. Pietas vero non jiat tn nomi- 
ne petatis, fed tn fubflantia veritatis , ait, Ttr aquilius 
ex Lapo al/eg.p 2. Quae curiofe Metuclius l. III. prtf. ns . 

. :.J-i - i circa 


IN PIIS CAUSIS EST. 


29 


circa hunc cafum monet, contemplationibus magis, 
quam communi praxi vitae convenire autumo. Fin- 
git enim tres poti (limum cafus, quorum primus eft , 
quando teflator legavit meretrici vel toncubina , qua cum 
ipfe coxfuitudtncm non habuit , & hoc cafu Baldi opinio- 
nem procedere (latuit. Secundus eft, quando teflator 
concubma fu a legavit , qua tamen jam diu pia ejffe dt fiit, at- 
que idern,quod in primo, circa hunc definit, quia omnis 
fintflra fufpicio cejfet. Tertius eft, quando teflator pro- 
pria concubina legavit , quam tempore te fi amenti in domo re- 
tinebat. Hoc cafu non credit legatum ex pietate re/ittum , 
ftd ob blanditias & illicitum illum amorem , quo is eam pro - 
fequebatur. Sed his contemplationibus meretriciis 
diutius immorari abftineo, cum fixum fit, meritrici- 
bus non deberi iniquitatis praemium. 

VI. 

Pergam igitur potius expolitis illis rebus, quibus 
falfb privilegia piarum caufarum tribuunt Canoniftae, 
& imprimis illum morem reprobo, qui fuperioribus 
feculis apud Gallos invaluerat, ut qui teftamento ni- 
hil curionibus aut collegiis ecclefiafticis legaffet, ho- 
nore fepultura? careret : li quis autem inopinato cafu 
obii(Tet,facrificulus Pontificis juftii, mortui loco tefta- 
mentum conderet, & quae vellet Ecclefue arbitratu 
fuo quafi teflator legaret. Bodm. /. V. c. 2. de Republ. 
Lanflus in confult. de provinciis Europa, p. 648. Felicis- 
fima fane ratione hac in parte Caligulam imitati funt * 
qui plurimos Senatores Romanos enecabat, & tefta- 
mentum poftea conficiebat, in quo ipfe haeres ex afte 
fcriberetur. Hunc morem , quamvis poftea Curia 

D 3 Pari- 


3 ° 


DE EO, gUOD IMPIUM 


Pariiienfis fuflulerit, uti Bodinus Lc. affirmat; non 
ramen prorius ab illicitis ejusmodi acquirendi modis, 
facrificuli defliterunt. Monachi enim moribundos 
dolofis perfvafionibus & minis quandoque compella- 
bant , ut coenobiis & Ecclefiis in teftamentis certis 
profpiciant legatis. Qua; certe legata neutiquam ju- 
re valida efie debent; cum teftator importunis follici- 
tationibus indudtus fecerit. /. 70. de bared. inflitut . f 
Hartm. Piflor. p. 1. qu. 29. n, 3. Qua?ftio inde in noflra 
quoque Eccleiia orta , num vnmfiro Ecclefts. tueat blandi- 
tiis legatum tn favorem Ectlefix elicere ? Affirmat Carpza- 
vius in jurispmdent. Con/ifior. dcf.322. quam fententiam 
tueri videtur argumento , quod ex refcripto fupremi 
Confiftorii de an. 1609. die 29. Novembr. depromit. 
Sane hanc vim probandi continere id non videtur; 
prafertim fi circumflantia; Refcripti laudati attendan- 
tur ; quae cafum allegatum prudenter rellringunt , ut 
ad alios cafus promiicue auplicari non poflit. Per- 
git vero ulterius Carpzotnus 1 . c. Blando fiqutdem fcrmone 
omnino licet invitare te flatorem , ut bxredctn aliquem infli- 
tuat , t>el legatum f altem alicui adflgnet, atque relinquat , 
nec exinde 'difpofltio redditur vitiofa. Alt ftatim dubium 
Jus Romanum ipfi concitat , quod legatum dolofis 
perfvafionibus elicitum nullum declarat. L u/t.ff.flquu 
aliquid tc (lar. probtb. Dubius hinc haeret, unde dijudi- 
candum, num blanditiis, num vero dolofis perfvafio- 
nibus teflator fuerit indiuffus. Blanditiae fane, quibus 
morientem follicitamus, raro a pia fraude differunt; 
& fi quandoque differant, nunquam tamen a judice, 
piae caufae, ob privilegia femel introdu6fa, qua: indu- 
Dio pro piis caulis quoque pronunciare jubent* foven- 


IN PIIS CAUSIS EST. 


51 

te rite dilcemi poffent. Hinc illud timendum foret 
incommodum , omne legatum in fraudem heredum 
ab inteftato fi ve blanditiis, five dolofis perfvafionibus 
a paftore elicitum , validum futurum } cum in dubio 
favor Eccleliae attendi debeat. Cavendum utique eft, 
’ ne miniftri ecclefiaE impudentes hac ratione moritu- 
ris fatisfattionem compenfatoriam ,**quam facrificuli fta- 
tuunt, tacite perfvadeant. Merito igitur cum Excel/. 
Titto noftro Syftem. I. IX. c. 17. n. iy. exiftimem ; caden- 
dum primo e fle, ne blanditia in fraudem degenerent , Uf fe- 
cundo cordatis bomimbus ( quales Paftores effe debent ) 
rationes potius } quam ineptias il/as convenire. 

.:vil 

Ad privilegia, quibus circa legata piae caufae mu- 
nitae funr, tranfeundum, quae optima ratione xA eovs- 
£iuv cleri Pontificii, qui eadem invenit, exprimunt. 
Circa haec in genere monendum erit, me non diffe- 
rentias lingulas , quae inter Jus Canonicum , & Civile 
occurrunt, & per quas pia: caulae funt privilegiatae , 
obfervaturum ; fea illas tantum , quae juftitiae uni ver- 
fali & verae pietati repugnant. Sunt enim nonnulla 
privilegia, quae etfi a Juris Civilis contraria obfervan- 
tia, pias caufas liberent ; non tamen jure naturae con- 
traria effe dixerim. Circa illa enim praecipue, fi ve- 
ris piis ufibus impendantur, fummus imperans, cum 
ipfe leges civiles condiderit, absque nota iniquitatis 
difpenfare poterit. Sic /. 32. pr. ff. de hared. inflit. in 
arbitrium tertii haeredis inftitutio non conferri potell: 
quod tamen circa pias caufas mutatum *, ira, urtefta- 
tor non folum in arbitrium alterius conferre pofiit 

difpo- 


52 DE EO, gJIOD IMPIUM 

difpolitionem pias caufae; Molm. d. 134. in fin. (j d, 147. 
n. g. verum etiam hasredis inftitutio pietatis caufa, nu- 
tu fieri poffit. Tiraquell. priv. g. Hic atftus cum jure 
naturae fit validus, & futficiat ultimae volunratis de- 
clarario & probatio ; circa folennitates «Sc fpeciales Ju- 
ris Civilis conftitutiones optimo jure fummus Impe- 
rans difpenfabit, neque circa ejusmodi privilegia ali- 
qua impietatis nota erit obfervanda. Qiise aurem ita 
fuerint comparata , ut vel fraus Clericorum eadem 
extorferit, vel obfervantia illorum fpecialem homi- 
num vitam bene ordinatam difturbet, illa demum a- 
tro notari lapillo merentur. 

VIII. 

Solemnitates,quas circa confe&ionem teftamen- 
ti Jure Civili obfervandae veniunt, fi teftamentum pie- 
tatis titulo gaudeat, remittuntur ; & cum in alio fe* 
prenarius teftium numerus requiratur, in teftamento 
pio, duo fufficiunt per c. Relatum, n. X. de te fiam. Ad- 
mitti fane hoc privilegium poterit, cum folennitates 
obfervandae magis fint Civilis, quam naturalis juris, & 
in quovis alio teftamento circa teftium numerum 
princeps difpenfare pollet, cum feptenarius numerus 
nihil ad eflentiam teftamenti conferat. Attamen alia 
circumflantia in hoc privilegio examinanda erit. Sta- 
tuit CovarrUToias in n. 2. ad c. Relatum, tt. X. de teftam. Sc 
Molina d. 134. n. 1. teftamentum ad piam caulam faftum 
coram duobus teftibus validum ; fi pia caufa haxes 
fit inftituta, Sc legata aliis reli&a. Si vero alius infti- 
tutus haeres fit , Sc Ecclefiae reli«fta legata, inftiturio- 
nem coram duobus teftibus invalidam, legata utique 

valida 


IN PIIS CAUSIS EST. 


2 

valida futura. Exemplum hic infigne videas artis 
rabulifticae,quae unum idemaue teftamentum ex par- 
te validum & ex parte invalidum efficit. Si enim de 
feria aut vera voluntate difponentis controverfia mo- 
veri polTet *, cur legatum Ecclefiae reli<ftum valeat , 
non video rationem decidendi. Sin vero feria dilpo- 
fitio ad pias caufas non in dubium vocanda * cur hae- 
res inditurus hxreditate fit privandus, & in uno eo- 
demque a<ftu quxdam valida, quaedam invalida fint, 
naturali jure iniquum videtur. Huc pertinet illud 
quoque privilegium, quod cum filiusfamilias jure ci- 
vili non poffit condere teftamentum, ne confentien- 
te quidem patre , pr. infiitut. quibus non ejl permiJJUm 
fac. teji. /. 6. f. tit. eod. tamen de Jure Canonico piae 
caufae legatum relinquat confentiente patre Jul. Clar . • 
l. III. recept. fentent. teflament. qu. f. n. 7. Didadcus 
Spino a Cacer es in fpecul. te/lant. glof. rubric, p. 4. n. 11. re- 
liqua tamen, quae teftamenro continentur, pro non 
adjectis habeantur, & nihil valeant, Anio». Faber Cod. 
I.i. t.2. defin.40. in qua difpofitione iterum quaedam 
valida, quaedam invalida, prout Canoniftis commo- 
dum & proficuum vifum fuit. 

IX. 

Num detra&ioQuartaeFalcidiae in teftamenro ad 
pias caulas fa«fto locum inveniat, & haeres inftitutus 
legata integra praeftare debeat, Nov. ijt. c. 12. Autb .* 
fimiliter c ad l. Falctd. non eadem inter do&ores ftat 
fententia. Revfnerus enim de te fla»., p 4. c.12. & Huberus 
ad l. J. ad L. Falctd. n. ult. affirmant, plurimi alii au- 
tem , ut Gipbanius ad 4 7. C ad leg. Falctd. Perez. ad CV 
- . , ‘E dia. 


34 


DE EO, QllOD IMPIUM 


didi. tit. tantum ad eum cafum refringunt j fi haeres 
in fol vendis legatis piis moras ne&at, vel alia tergi- 
verfatione ufus lit. Tutiorem inde eligere viam te- 
ftatorem , fi Falcidia detratt.onem fpec taliter inbibeat , 
Excell. Stryk. diffi de te fiam. prrcileg. in fin. ftatmt , quo fi- 
lice t fiet , ut lucres pise caufic nudum amplius posfit movere 
controberfiam . 

X. 

Cum detra&io Falcidiae haeredibus fit, quod libe- 
ris legitima, & quandoque liberis quoque circa legi- 
timam a piis caulis moveatur controverfia, infignis 
hic erit quaefio ventilanda : num fcUicet major fit favor 
liberorum , quam piarum caufarum. Mantica enim de con - 
jedi. ult, volunt at. I. V.t. ij. num. jf. Ttraquell. ad l. fi unquam 
verb. Ubertis num. gj. & in verb. Donatione largitus n. }if. 
C. de revocand. donat, majorem favorem piae caufae af- 
ferit, auam filiationis, cum favorabilior fit DEUS, 
quam liberi. Sed hanc ex fcitis Judaeorum hauftam 
opinionem jam olim Chrifus refutavit, Mattb. XF. t. 4. 
& Mare. FU. t>. n.feqv. cum vota DEO a Judaeis fe<Sa 
ob parem ferme rationem improbaret. Erat fcilicet 
moris penes Judaeos, qui vim legis induerat *, ut filius 
parenti reverentiam exhiberet , non fidens in loco patris, non 
loquens in loco ejus, non verbis ejus contradicens , prabens 
alimenta (fi vefiimenta , calceos induens , introducens (fi e- 
duc an s , quae) verba ex Salomone Jarcbio , Se Iden 11 s in Jur. 
N. (fi G. Ebraorum l. VII. c. 2. producit. Hunc parenti- 
bus exhibendum honorem, vel opera vel donationi- 
bus, quidam Judaeorum, vel fuperftirione vel malitia 
exagitati, negabant, & per vocem Corban, omnem uti- 


IN PIIS CAUSIS EST. 


V 

litatem parentibus a liberis proventuram DEO confe- 
crabant. Quo fa<fto omne illud, quod ante votum pa- 
rentibus ex prxcepto praedandum erat, poft votum, 
Numini facrum habebatur, eique tantum, live in ope- 
ra ac minifteriis, live in oblationibus, quantum Pa- 
rentum, de quibus votum erat conceptum, exiftima- 
tionem aequaret, praedandum veniebat. Hunc mo- 
rem confecrandi rem DEO, quae parentibus erat tri- 
buenda, Chriftus i ple improbat, neque hac ratione 
cultum divinum rite exerceri docet. Cum ita- 
que Parentum & liberorum mutua (int officia, & Pa- 
rentibus a liberis honor & reverentia, liberis autem a 
Parentibus alimenta & bonorum poft tata conceffio, 
non obftantibus graviffimis caulis, iit concedenda, 
effatum Chrifti,qui traditionem contra -verbum DEI, hanc 
confecrationem receptam appellat , ad hunc quoque 
cafum applicare licebit. D E I enim gloriam promo- 
veri, fi liberis, qux jure naturali debetur, gopyvi adi- 
matur, & piis caulis tribuatur , quis crediderit? cum 
ipie opibus moriendum non indigeat, & gratior ipft 
nt contritus fpirirus, quam multa millia vidimarum 
& oblationum. Excipiant hic do<ftores, non quidem 
DEO, attamen perfonis DEO percharis, pauperibus 
Icilicet , illa tribui; verum duplici illis ratione refpon- 
deri poterit. Primo enim loco hocce opus charitati- 
vum regulae ordinatae charitatis refpondere debet; 
quae haec eft; cbantas incipit a feipfa. Jam fi parens & 
nlius habentur pro una perfona, & liberi propria pa- 
rentum caro /int ; charitas, quae fe per oblationes & 
beneficia exerit, a probis liberis incipiet, & ante omnia 
illis erit confulendum. His falvo jure , ft vere pix lint, 

E 2 cau- 


3 6 


DE EO , QUOD IMPIUM 


* 


caufe piae & pauperes fuccedant ; cum Chriftus pro- 
ximi, lub quo titulo omnem egenum & opis indigen- 
tem intelligit, dile&ionem ad exemplar propriae dile- 
<ftionis, quae antecedere debet, inltiruendam pronun- 
ciet. Secundo quoque monendum erit, tales oblatio- 
nes ex invidia aut alio malo adie&u ortas , quales olim 
Judaeorum erant, neutiquam DEO gratas; fed illas 
tantum, quae ex fincero cordis affe&u erga DEUM 
proveniunt. Tales autem oblationes, quae in fraudem 
liberorum mortis caufa fiunt, plerumque vel ex ambi- 
tione vel ex invidia proveniue , fupra Scii. J. f. IX. & 
SeB /A$. IV. jam demonftravi. Si enimfincerumfuum 
affe&um teftator pauperibus declarare voluiffer,piam 
voluntatem integra adhuc corporis conftitutione, per 
eleemofynas exhibere potuifiet. Quae cum ita lint; 
num praepofterum hocce DEO placendi ftudium, DEO 
gratum , JCtis vero aequum videri poflir, ut liberis 
quoque praerogativam naturalis s-opyijc denegare que- 
ant, rharifaei & cum illis TtrtqueUus , videant. Sic ju- 
re naturae quoque major liberis , quam piis caufis erit 
favor concedendus; cum liberi ab inteftato fuccedant, 
& parentum perfbnas repraefentent. V.LudvcILdcultiw. 
Volunt. $.$49' 


His inventis artibus cum optime fibiprofpexerint 
clerici, ut bona moriendum variis excogitatis privile- 
giis, piis caufis vendicarent, de ex editoribus quoque te jis- 
men torum , teflibus & judicibus in propria cauia folliciti 
a — unt. Concedunt enim , ut executores, quos tefta* 
fpecialiter conftituit,vel h*eredes ordinarii, juflu de- 


XI. 



fiin- 


IX PUS CAUSIS EST. 


?7 


fundi exequantur, Menocb. 1 . IV. prxfumpt. 123. »«*». 3. 
Si vero tardiores fuerint in exequendo, nec intra VI. 
menfes exfolvant , aut in lolvendo dilTentiant, Epifco- 
pum, arbitrum aut executorem conftituunt. c.17. X. de 
teflam. Nov.iji. c. ts. (fi c.3. X. b.t. Eorum quoque, qua» 
ad redemptionem captivorum relida, executor eft E- 
pifcopus i.2g. $./. (fi Autbcnt.fiqfb. C. de Eptfi.lfi Cler. licet 
teftaror prohibuerit Epifcopo executionem, Molm, d. 
247. n.4. Norandum quoque, quamvis Jure Commu- 
ni nemo in fua caula pollit efle teftis, /. nullus 10. fl. de te- 
ftib. attamen Jure Canonico in caufis Ecclefiarum,ipfi 
Pralati & Clerici, teftes elTe poflfunt,li per alium cau- 
fam agunt, c.6. X. de tefiibus. Diftingvunt quidem do- 
dores,an utilitas negotii obveniat lingulis imgulariter 
in Collegio*, an vero toti Collegio principaliter, «Sc non 
fingulis, Carpz. /,j. refp. 93. n. 3. aft videtur omnino ali- 
quid finguUrc e fle in Clericis per tradita Ma fc ardi de Pro- 
bat, conihtf. 306. n. 4. Nam Clerici non repellendi a te- 
ftimonio i) ob perfonx prxce llentiam (fi fidem 2) milium me- 
tuendum perjurium , in CAufa principaliter ad ecclefiam , nec 
non fucce flores tn officio , non ad bxredes pertinente , 5 ) non 
poteft facile dari cafits , ubi caufa (fi interefle EccUfix, ab 
tnterefle C/eruorum fit feparatum. Judicem denique in 
caufis teftamentariis Epifcopum quoque conftituunt# 
quod difpolitio ultimae voluntatis fitmifti fori , & E- 
pifcopo jurisdidio in Laicos quoque competat, Tira- 
qutll.pr.149 . Secularem tamen judicem ex gratia quali 
admittunt, fub hac lege \ ut fecundum pnefcripra ca- 
nonum judicet , ex quibus decifio piarum caufarum 
dependet, Andr. a Matre DEl y Tbeol. Mora/. Tr.14. c.19 . 
punfl. i2. n.266. Apud nos vero cum jura epifcopalia 

E 3 lupe- 


38 


DE E0 } QUOD IMPIUM 

fuperioricari territoriali fmt reftituta, Principes pro lu- 
b-i:u vel per Confiftoria , vel per officiales fuos, feu 
advocatos fifci ultimarum voluntatum execurionem 
urgere poterunt. Nec penitus erunt prohibendi Infpe- 
<3ores vel Superintendentes , quo melius executionem 
monendo urgere, & fi nihil profecerint, rem confifto- 
rio Ecclefiaftico denunciare poffint. hfcec adminiftra- 
tio juris , ubi fcilicet Clerici in propria caufa execurores, 
teftes & judices funt conftituti,quam maxime illis per 
multa fecula proficua fuit. Iniquum vero videtur, 
quod Epifcopo , prohibente quoque teftatore , exe- 
cutio teftamenti concedi pofiit ; cum tamen ipfi con- 
traria voluntas teftatoris , quam in favorabilibus 
agnofcit, obiter. Quod autem teftimonia Clerico- 
rum in propria caufa ferenda attinet, Mafctrdi , quas 
allegavi , rationes fpeciofae quidem videntur ; fed fir- 
mi roboris efie haud putem. Prima enim , quam ex 
perfonte prascellentia colligit, infirma eft. In commu- 
ni quidem vita? commercio dignitatem & exiftimatio- 
nem illorum agnofcimus ; neutiquam in judido, ubi 
nullum debet eife perfonarum difcrimen. Altera ratio, 
qux ex fanctimonia ordinis Clerici defumta optima 
quidem eflet, fi obfervaretur ; aft vero, cum infinita 
fere in hiftoria Pontificum & Epifcoporum exempla 
contrarium demonftrent, admodum fufpe&a illorum 
fides fadia eft. Quam ultimo loco rationem urget, ma- 
gis iplius fentenriam evertere, quam corroborare vi- 
detur. Si enim interefle Ecclefix rariffime ab inter- 
efte lingulari Clericorum eftfeparatum ; magis ad de- 
linquendum &falfum teftimonium Clericos ob lucrum 
inde Iperandum invitabit. Nam ab avaritia & rAso- 


/A' PIIS CAUSIS EST. 


39 


vs£t» Clericos non efie immnnes , quis eft , qui ignorer ? 
Hinc li ab cxecutione conrra voluntatem teftanris, & 
a teftimonio in propria caufa funt removendi ; pote- 
Itas judicandi in legatis ad pias caufas iplis neutiquam 
erit concedenda. Ut enim taceam , caufam teftamen- 
tariam non efie mifti fori ; cum a&or forum rei fe- 
qui debeat, nec jurisdictionem in laicos Epifcopis ju- 
re divino tribuendam elle ; Galli multis abhinc fecu- 
lis hunc errorem agnovere, atque regiis procurato- 
ribus fpartam compellendi executores vel exequendi 
obtulere ; ira, ut feculares tantum i. e. Regii judices 
de hujusmodi controverfiis apud illos cognofcant. 
v. Mortue, ad J. 2j. nulli C. de Effe. IS Cler. 

XII. 

Sed cum duplex donationum modus extet, vel 
per teftamenta & legata, vel etiam inter vivos, circa 
ultimum quoque varia privilegia excogitavere. Sic 
quamvis omnia bona prafentia & futura donari non 
pollint, <Sc 1 . 3 $ • $. 4. C. de donat. quas donationem o- 
mnium bonorum concedit, per /. 19. $. i.ff. de re judica - 
/4, ut fcilicet donatori lit profpiciendum , ne egeat, fit 
explicanda j valida tamen erit donatio omnium bo- 
norum Ecclefia vel pio loco faefia, per t. jubemus nulli 
14. pr. ibi: aut certe mter viventes. C. de SS. Ecclef. Tira- 
quell. prPu. 100. quia non fit contra bonos mores juris 
gentium, & ratio, ne auferatur jus teftandi, tantum 
ad Juris civilis difpofitionem pertineat. Carpz. P. 2. C. 
12. d. 26. ». 10. Neganda tamen erit ratio, quam pro- 
ferunt , quod fcilicet non fit contra bonos mores ju- 
ris gentium, & juri naturali non repugnet. Quodft 

enim 



4 ° 


DE EO, QUOD IMPIUM. 


enim Turea? Osmanm Imperatoris ftoliditatem & in- 
faniam exinde prudentes judicaverint, quod imperi- 
um T urcicum & gazam Rudo/pbo II. Romanorum Im- 
peratori offerret ; fane vefania? hominis privati pro- 
ximum erit *, Ii bona futura & pra?fentia omnia per 
donationem in afcum conferat. Agnovit idemquon- 
dam Siracides,& omnino contra bonos mores efle ju- 
dicat, li quis bona fua filio, aut uxori, aut fratri aut 
•amico , aut cuicunque demum fit homini tradat, c. 
XXXIII. v. 22. Quare in Jure Civili , ob metum pro- 
digalitatis, qua? fub donatione latere pollet, /. 34- & fi 
$. 3. C. de donat, infinuatio judicialis requiritur , fi do- 
natio quingentos folidos excedat, & JureSaxonico fa- 
cultatem donandi leges usque ad 500. folidos i. e. mil- 
le thaleros gravioris moneta? reftrinxerunt. Carpz. p. 2. 
C.12. d.12. UVebncrus in Obfert>. Pratt.voc. 

Cum ergo Jus Civile profufionem bonorum in ex* 
ceffu donationum timeat ; nos certe fuperftitionem 
in donatione omnium bonorum ad pias caufas fubfti- 
tuamus, atque perfonam donantis, priusquam dona- 
tionem adprobemus, probe confideremus. Cum e- 
nim donatio, femel Ecclefia? fa<ffa, non adeo facili ne- 
gotio refeindi poflit, judex rationes, qua: animum ad 
donationes addidere , rite examinet , neque quod ex 
perturbata? mentis operatione proficifcirur, pietati tri- 
buat. Quodii enim tempore donationis ccelebs aut 
aliquot tantum liberorum parens exiftat ; plures au- 
tem poftea liberi ipii ex matrimonio contingant, quod 
tamen in aliis donationibus permiiTum, ob fuperve- 
nientiam liberorum donationem neutiquam revocare 
poterit TiraqntU. prtp. ut. & Menocb. L IV. prafmpt. igf. 


IX PIIS CAllSIS EST. 


41 
— 

n. 136. atque ita non folum fibi , verum etiam liberis 
per inconfultam donationem peffime profpiciet. Sta- 
tuit quoque Tiraqudlus priv. ut. quod, etfi omnis alia 
donatio ftri&e fit intelligenda *, contrarium tamen in 
donationibus Ecclefiae fa&is fit alTerendum. In hoc 
cafu, cum praecipue intentio donatoris fit refpicienda, 
& ipfius voluntati fit fatis faciendum , quo jure obje- 
ctum, quod eft pia caufa, etiam contra rationes dubi- 
tandi, voluntatem donatoris latiorem in favorabili- 
bus efficere poffit, non video. Cum enim omnis do- 
natio ex fingulari donatoris gratia ita profe&a cenfea- 
tur, ut etiam lalvo jure eadem omitti pofle credatur ; 
benevolentia donantis non erit abutendum , fed ftri&e 
erit interpretanda. Quae ftri&a interpretatio, cum 
in aliis calibusa JCtis admittatur, non putarim, pias' 
caufas aliis donatariis efie impudentiores. Excipiunt 
hic, quod femper in favorem piae C2ufae benignior fit 
interpretatio admittenda , &, fi circa controverfias 
pias caufas concernentes diverfx fint doctorum fen-' 
tentiae, illa, quae piae caufae adverfatur, non fit atten- 
denda , etiamfi eflet communis, fed arripienda fenten- 
tia Ecclefiae favens. Alex. indet Tartagna l. 6. Confit. 204. 
n. 12. Verum haec ratio eft petitio principii ex jure Pon- 
tificio defumta. Quamvis enim proverbium, multi- 
tudo errantium non pant errori patrocinium , huc quoque 
adplicari poffit, quod communis do<ftorum fententia 
non magis quandoque aequitati refpondeat , quarrffin-; 
gularis quorundam \ non tamen ideo fequitur, in fa- 
vorem piae caufe communem fententiam, fi adverfe- 
tur piis caufis, femper efie rejiciendam. Credo fane 

illam reprobandam , quae juftitiae caufx , ex circum-* 

F ftan- 


42 


DE EO , gJIOD IMPIUM 


ftantiis moralibus judicandae , contraria *, & cum 
nulla tam abfurda fit opinio , quae luos defenfores 
non ijiveniaf, illud inde incommodum efiet timen- 
dum ; quod femper quidam vel fuperftitione vel im- 
becillitate judicii decepti , partes piarum caufarum 
contra optimas juris rationes haud infeliciter fint 
aduri. 

XIII 

Decimt , cum jam per legem Mofaicam Qericis 
tanquam pars falarii fint conftitutae, in ecclefia quo- 
que noftra merito locum habent. Non tamen ea- 
rum penes noftrates tantus eft favor, quantus apud 
Pontificios, qui nec Imperatorem quidem privilegium 
fuper non folvendis decimis condere polle ftatuunt. 
Ita enim c. tua ifi infra X. de dectm. obiit. Porro cum 
laicis nulla fit de fpintualibus concedendi vel dtfponenit fi- 
tultas , imperialis concesfo quantumcunque generaliter fiat, 
neminem fotejl a folutione decimarum eximere , que divina 
conftitututu debentur. Sed falfum eft hoc dogma , & in 
majeftatem Principum injurium. Nam licet pieta- 
tem decimis non negemus ; privilegia tamen circa il- 
las publicanda , non ad internam Ecclefiae poteftatem 
pertinent ; fed ad externam, quam Imperatori & Re- 
gibus denegare, juri divino & naturae repugnare H 
Grotius libro de imperio fummarum pote/latum circa [atra 
folide demonftravit. Competit enim iis cura circa fa- 
cra, ex poteftate circa ecclefiaflica externa Principi cui- 
que fummo, vi ipfa majeftatis, qua pollet, <Sc qua prin- 
ceps eft, & quidem jure gentium, abftrada qualitate 
religionis feu cultus, Zieg 4 Diffl F, de Junb. \Dj<JUt- 


IN PIIS CAUSIS EST. 



Hinc regum Galliae inftitutum laudandum , qui , fi 
decimarum petitio fiat ab Epifcopis , vel ceteris Cle- 
ricis adverfus praediorum dominos , quarum folutio 
infveta eft in iis locis, unde exiguntur, non alienum 
exiftimant a munere fuo huic negotio autoriratem 
fuam interponere , illas exactiones infolitas impedire, 
excommunicationum , fi quae ab Epifcopis in recufan- 
tes latae funt , revocationem indicere, eamque pignori- 
bus captis urgere. Petr. de Marea de Concord. Sacerdot. 
(i imperii l. iy. c. io. ti. 2. idem de Hifpaniae regibus re- 
fert Didac. CovarrWbias 1 . 1. refol. 17. n. *>.p- 


Quas haCtenus Clericorum technas circa acqui- 
rendas opes in ufum piarum caularum deprehendi- 
mus, fub titulo legatorum, donationum & decimarum 
latuerunt. Nunc ut illas quoque, quibus in privilegiis 
circa contractus fibi prolpexerunt, inveftigemus, in- 
Itituri ratio poftulat. Circa haec privilegia in contra- 
ctibus civilibus occurrentia, ut quaedam generaliter 
praemoneam ,a fcopo meo alienum haud fuerit; cum 
per illa civibus reipublicae noceatur. Contractus e- 
nim ad vinculum in vita fociali confervandam maxime 
fpeCtant, &in illis bona fide line diferimine perfonarum 
agendum eft. At vero ubi dolo malo quid in favo- 
rem Cleri elicitum eft, in praejudicium contrahentium 
tendit , & iniquitatis ac inpietatis nota laborat. Nam 
(i toner adus eft conventio per fe fua natura producens ob- 
ligationem & adi 10 nem /. 7. $. 1. & 2. jf. de Padi, conventio 
autem duorum vel plurium in idem placitum confinfut 
4 1. $. 2. ffi de e adi. ex definitione apparet, quod il-J 


XIV, 


F a 


lud 



44 


DE EO, gllOD IMPIUM 

■ ■ ' ■— . — * " ““ “ (MMMMM 

lud , de quo inter duos bona fideeftrransa&um de re- 
bus & a&ionibus in commercium venientibus, & quae 
dominia & pretia rerum prafupponunt, ab utroque 
exafte fit obfervandum; adeo, ut neuter fe obligatio- 
ni aut a&ioni fubducere poflit. Itaque fi Clerus vel 
Ecclefia lucrum capere velit ex rebus, qua iunt in 
commercio, ipfi quoque fit ftandum in illis contra- 
«ftibus, qui bona hde , absque dolo alterius & enormi 
laefione 1 'unt confummati. Opponunt quidem hic do- 
lores, quod res ecclefia poflint quidem meliorari, 
aft non deteriorari exemplo minorum c. i. X. de m m- 
tegr. rejlttut. /. 32. pr. C de Eptfc. & Cler. Ttraqn.priv. 142. 
Carpz. 1 . 2. Jurispr.Confift.cL 300. ».12. & fecpv. Sed quomodo 
hoc prafuppofito contractus cum ecclefia aut piis cau- 
fis tuto iniri poflint,non video; cum femper metuendum 
fit, eccleliam minorennitatis jure gaudentem mino- 
rennes quoque habere antiftites , quorum negligentia, 
quandoque & iniquitas hac ratione in acquirendis bo- 
nis felicior foret,quam exquifitiflima aliorum bona fi- 
des & folertia, quod fane juftitia, quae aequalitatem 
fervat, repugnaret. 

XV. 

E cafibus fpecialibus ulterius idem probari 
poteft , & exempla nonnulla reftiturionis fuppe- 
aitabimus, in quibus minorum quoque juribus piae 
caufae ccquiparantur. Si Ecclefia res fuas mino- 
ri pretio locet, propter laefionem etiam non enor- 
men reftitui poteft, & fufficit, quod alius plus da- 
re velit , licet antea res ecclefiae non pluris fuerit 
elocata. Cef de GrAsfts Dcctf. Koe. Roma n. ijf. rnm. ig. 


IN PIIS CAUSIS EST. 


45 


feqz>. Haec decifio Eccleliam ad contrachim loca- 
tionis ineundum reddit incapacem. Cum enim lo- 
catio praediorum plerumque non ad dies aut men- 
fes refWingatur, fed ad aliquot annos; & condu&ori 
lucrum pro laboribus impenfis faepe tardius contingat, 
conducor fane hoc privilegio fraudari poflet, fi alius 
praedium , quod iplius opera & induftria omni appa- 
ratu inftru&um efTet , majori oblato pretio, nondum 
finito tempore contra&us adminiftrandum ipfi eripe- 
ret. Eadem quoque iniquitatis labe laborare mihi vi- 
detur, quod falfa opinione folutum, pietatis caufa tan- 
quam indebitum repeti non poflit, TtraqutU. prtv. iip. 
quod tamen Mart. de Jurisditt. P. IV. Ctnt. 2. Caf. 170. 
num.i. ita limitat, ni/i folvens ex tali folutione ad incitas 
reducatur, & fundatum hoc exiftimat in l.}2. f.pen.Jf. 
de conditt. indeb. ubi dos indebite data non repetitur, 
cum qua piam caufam & hoc cafu confert Menocb. /. 2. 
Arbit. qusft. c. $g. n. 36. Aft cum varia adhuc de dote 
indebite data & repetenda adjici hic poflent; hoc (al- 
tem monebo , difparitatem negotii confequentiam a 
dote ad piam caufam , hoc cafu non concedere. Quae 
enim dotis loco liberis etiam indebite tribuimus, eo 
libentius ipfis erunt relinquenda , cum poft obitum ab 
mteftato in bonis noftris fuccedant; nec adeo facile 
praefumendum fit, quod parentes per dotem indebite 
rblutam ad incitas fint venturi. Redit ergo in hac 
quasftione cardo controverfiae eo; num fcilicet ma- 
jor liberorum , quam pias caufas,aut faltem asqualis fit 
attendendus favor? ia quod negamus. Circa emrio- 
nem fingulare fibi privilegium arrogat ecclefia; nem- 
pe, quod vicinum ad vendendum compellere poflit. 
' i:;i F 3 M*r. 


4 6 


DE EO, gJIOD IMPIUM 


Mar. Giurba Dec.86. num.j. feqv. ii hoc fcilicet tendat ad 
ampliandam ecclefiam Molm. Tt 2. Drfp. 341. At vero 
cum quilibet rerum fuarum fit liberrimus dominus & 
arbiter, &inV. teftamento fadlum Achabi,qui Na- 
borhem ad vendendam vineam cogere volebat, mini- 
me DEO fuerit probatum; num patribus Ecclefia; 
privilegium hac in parte majus competat, valde du- 
bitem. Iniquus fane hic modus acquirendi eft , qui 
Clericis amplius dominium exercendi occafionem in 
praejudicium aliorum civium permittit, eoque aequa- 
litatem Juris turbat aut tollit. 

; xvi. 

Cum elttmofyn* ad fuftentationem pauperum or- 
dinatae primarium avendam locum inter pias caufas 
libi vendicent, modum exigendi illas, quem jure 

Epifcopo tribuit , Petrus Rcbujfius de prrvi/. Scbolar.priv.fo. 
naturae illarum adverfari, ac adeo hac ratione impium 
elfe, putarim. Nam in eleemofynis, quae boni ope- 
ris titulo gaudent, praecipue intentio dantis fpontanea 
refpicienda, nec ulla a&io, quamvis alias bona fit, vi 
tamen extorta,moralirer bona cenferi poteft. 
fu ergo lententia adprobari non poterit, qui pauperes 
tempore penuriae Epifcopi officium implorare polle , 
ftatuit ; ut divites vi compellat ad erogandas eleemo- 
fynas. Equidem in gratiam pauperum Epifcopi cu- 
rare debent , ne mercatores res necellarias vira? nimis 
care vendant per /. 1. C. de Epifc. audient, quanquam , fi ad 
modernum datum ha?c applicemus, hreccura circa pre- 
tia rerum conftituenda , fit magiftrarus t>. CamtU Borei - 
lum de Migiftr. Civit, l.j. c, 14. n. //7. Utut tamen fe res 


IN PIIS C JUS IS EST . 


47 


habear, non exinde probari poteft , quod epifcopus 
vi adhibita opulentiores ad eleemofynas compellere 
queat. Prodeflet alias paupertas, & nocerenrdivitiae, 
a quo tamen prodt Jfe , nos liberet omnipotens DEUS , inquit 
Cynus ad /. td quod pauperibus C. de epifcop. c/er. Aliis 
itaque modis Epilcopus egenis profpicere debet, vel 
ex aerario Eccleliae, vel colle&is ordinarie inftitutis. 
Liberalitas enim, ad quam eleemofynae fpe&ant, hac 
in parte non habet legem coaclivam. 

XVII. 

i , / 1 

Alia huc pertinens movetur quaeftio ; an fcilicet 
deprecationes publica tn multi am pecuniariam ad pios ufus 
converti queant I in qua determinanda diverfas partes 
doftores fuftinent. Brunnemannus in Jur. Eccl. 1 . 1 . c. VI. 
m. 4 • XI. & I- h c. x ix. $. 26. fieri id pofle negat ; 

cum fubrilem limoniam in redimenda deprecatione 
latere, exiftimet. Ideo Carpzov. diflentientem refu- 
tat, qui contrarium in Junspr. Ccnftfior. I. III. d. g6. (f 
fcqq. aflerit. Argumenta itaque Carp*ovii y cum cafus 
hic faepius contingat, qua licebit, brevitate exponam, 
& quod in illis Brunnemanno improbatum fuerit, com- 
memorabo. Primum ex fan6tione EleBoralt de an. 1624. 
defumtum , & in Ele&oratu Saxoni» ad commutatio- 
nem deprecationis in mul&am utique validum. Se- 
cundum eft, quodj, cum deprecatio poena fit, in aliam 
quoque poflit poenam converti : id quod tertio illu- 
ftrat, quod omnes ferme poenae hodie in arbitrio judi- 
cis politae llnt. Quarto aenique monet, quod ex cir- 
cumdandis deli&i gravior vel levior mul&a pofiit im- 
poni. Haec quatuor argumenta commode ad duo re- 
duci 


1 




48 


DE EO, QllOD IMPIUM 


duci poterunt, cum par ultimorum ad illuftrarionent 
fecundi tantum, non ad probationem thefeos fecere 
videatur. Primum illos line dubio valide obligabit, 
qui cives Ele&oris Saxonis funt, nec idem in dubium 
vocare audet Brunntmannus : Alterum aurem eo vehe- 
menrius impugnat, quod deprecatio non fit poena, fid re- 
conciliatio i item quod deprecatio reconciliet mentes, mulBa 
vindicet crimen, qua ratione divites fc femper liberare pof- 
fient a deprecatione publica. Aft pace l'irt magni Brunne- 

manni dixerim, deprecationem utique elfe poenam; 
reconciliationem autem effe&um deprecationis, non 
ipfam deprecationem. Cum ergo idem effedus, re- 
conciliatio fcilicet, quam magnopere urget, etiam 
per mul&am obtineri polTit, & mulcla omnibus, qui- 
bus delictum notum, etiam innotefeat, quis dubitet 
per mulctam quoque removeri & expiari fcandalum, 
Hoc prsfuppofito, quod deprecatio nulla fit poena, 
argumentum Bnmnemanm de fubtili latente limonia 
corruit. Cum enim fimonia fit rei fpiritualis, vel 
fpiritualibus annexae, cum aliquo temporali feda com- 
mutatio , Lance lot. Inflitut. Jur. Canon. I. /K 7.}. J. /. poe- 
na deprecationis aut eft rei fpirituali annexa, aut non 
eft: Quodii non eft, quod probabilius videtur, nec 
definitioni quidem Simonis commutatio in muldam 
refpondebit *, Quodii autem eft, eodem modo, quo 
pcena hxc rei fpirituali eft annexa, mulda quoque erit 
annexa, & cum ad pios ufus impendatur, vitium tempo- 
ralitatis originale, ut ira loquar, exuet, & in rem fe- 
mifoiritualem mutabitur. Circumftantix tamen 
fodfi probe erunt examinanda: , & fi illas judex fum- 
mus tales cognoverit,- ut de commutatione in mul; 
ijij.b ' ‘ dam 


IN PIIS CAUSIS EST. 


49 


&am ipfe dubitet, ex arbitrio ipfius pendebit, num 
deprecationem publicam, num vero muldtam reo ve- 
lit injungere. Hic ergo modus acquirendi & pias cau- 
fas adaugendi, quamvis Brunr.emanno impius vifus fit, 
nobis haud idem videtur. Sed major iniquitas in ad- 
miniftratione bonorum & piarum caularum adhuc 
evolvenda, quam fequente fe&ione pandere jam 
paro. 

SECTIO III. 

DE EO, 

QUOD IMPIUM IN PIARUM CAU- 
SARUM ADMINISTRATIONE 

DEPREHENDITUR. 

I. 

R Eligionem pepertfife diVuias , (fi filiam devoraffe ma- 
trem y Bembardum jam olim conqueftum , Davtd 
Cbytraus teftis eft. Cum hoc Gerfon quoaue 
Tom. VII. cpp. Sett.2.fup. Mare, tn fin. iisdem pene verlbis 
COnfpirat , quod divitiarum magnitudo generaverit vermem 
pes fimum, qui fit fuperbia , (fi voluptas effrenata , qua tan- 
dem majeftatem imperatoriam arrodere (fi loca gentesque 
imperio fubditas depafiere coeperit. Ha? autem quibus 
artibus fint partas , Setttone //. breviter expofui. Qui- 
bus vero in impietatem fint verfe, nunc ulterius dif- 
ferendum venit. Ampliffimum quidem hic ftadium 
decurrendum foret, fi fingulos modos, atque omnes 
abufus fpecies notare vellem ; at faris fortean in com- 
pendio di&um fuerit, illos, quibus feculo o&avo ver- 
gente & infequenri Carolingorum aevo ac poftea bona 

G • ex 


5 ° 


DE EO , gJIOD IMPIUM 


ex pio affeclu Ecclefias donata adminiltranda conti- 
gerunt , neque intentioni donantium , neque officio 
pietatis beneficiariorum fatisfecifie. LthmAnnus enim 
in cbron. Spirenf autor eft , fub Ludoinco Pio Imperat. Qe- 
ricorum faftum <Sc fuperbiam non pullulaile, fed jam 
adolevifle ; ita, ut Ludovuui omnes Epifcopos Aquis- 
granum ad corrigendos perverfos Qericorum mores 
tam felici fucceflu convocaverit, ut autor Ludovict t>iu, 
quem anonymum ex Baromo citat Lebmamtus his verbis 
inftituti rationem probet. Tunc deponi coeperunt ab £- 
pificopis (fi Clericis cingula b ait b eis aureis , (fi gemmeis cul- 
tris onerata , exquifitaque veftes y fied (fi calcaria talos one- 
rent i a relinqui . Monflro enim Jimile ducebatur , fi Eccle- 
fiaftica familia deputatus conaretur adfipirare ad ftculans 
gloria ornamenta. Sed aetas parentum adhuc tulit ne- 
quiores, & progeniem dedit vitioliorem. Libri enim 
cordatorum virorum extant Pontificiorum, quibus de 
perverfis Clericorum moribus ingemifeunt. V. Nico- 
laum de Clem anges de corrupto eccle/ia flatu , & librum 
cui titulus Onus Ecclefia an. 1519 . excufum c. 14. if. 16. 

20. 21. 22. z}. Aliquot igitur tantum modos impietatem 
redolentes in bonorum Eccleiiafticorum adminiftra- 
tione attingam, cum graviflimus Theologus Hopfnt- 
rus in Saxonta Ebavgehca , & celeberrimus Conr imius in 
Dtjfi.de Conflit titione Epifiop. German. eosdem abunde pro- 
barint, & merito perftrinxerint. 

II. 

Primo loco allegari meretur, eorum in genere 
fatfia difpenfatio a (copo fundationis manifefto aliena. 
Cum enim bona in uliun pauperum & fuftentationem 

mini- 


IN PIIS CAUSIS EST. 


51 


miniftrorum Ecclefiae & Scholarum ordinata fuerint* 
hominibus poftea otia & lafcivia diffluentibus obvene- 
runt, quas vel religiofus monachorum, vel fplendi- 
dus Canonicorum titulus ab omni finiftra impietatis no- 
ta liberabat. A canone , feu regula fandtae difciplinae, 
ad quam vivere & docere tenebantur , dictos fuifTe 
ipfum nomen illorum origine graecum arguit, cujus 
inftituti laudabilis inter Latinos Auguftinus creditur: 
qui uti P offultus tn vit. Augufitn. c.f. memorat, cum fervis 
DEI vivere capit fecundum modum (!) regulam ab Apoflolts 
tonfiitutam. Hoc Augujlmi inftitutum cum aliis quo- 
que Epifcopis probaretur, feculo infequenti nono im- 
perantibus ex ftirpe Carolina, & decimo ex Henrici 
Aucupis gente Saxonum Ottonibus nulla fermeepifco- 
palis cathedra conftituebatur,quae non adjun&um Ca- 
nonicorum haberet collegium, quod ex S.Auguftini re- 
gula viveret. In tali vero collegio bonae litera: & S. 
Scripturae capita feu capitula docebantur, & a fratri- 
bus, ut vocabantur, dilcebantur; licet jam Romanae 
Ecclefiae traditiones admixtae forent. Fratres illi com- 
munem fcholam , commune dormitorium, refectori- 
um, ledforium , < 3 c alia habebant , v. c. nece farta 12. qy.t. 
Canon in fynodo Moguntina lub Carolo M. a. fij. conditus 
habet, ut Canonici canonice vivant , obferv antes divinam 
fer ipt uram (fi dollnnam , (fi documenta fandiorum Patrum t 
nihil que fine fcientia magiftn vel Epifcopi agere pr* fumant , 
(fi ut fimul dormiant , (fi manducent , ubi facultas hoc fa- 
ciendi fuppetat , (fi tnfuo claufiro maneant. Pofteris au- 
tem temporibus haec docendi fparta non amplius Ca- 
nonicis, fed extraneo alicui mercede conduao impo- 
lita fuit , Uti patet ex tit. X. de Slagifiris (fi ne aliquid exi - 

G 2 g uur 


52 


DE EO, QUOD IMPIUM 

gatur pro licenti, i do endt, & ipfi Canonici reguhe & difri- 
plinae pertaefi, liberiorem auram vanitatum captare 
coeperunt ; adeo , ut cum laetisfimum & facillimum 
canendi horas officium aliquantisper adhuc retine- 
rent, poftea tamen in alios itidem conferrent, ut na- 
tum fit inde probrofum diclerium: habemus, qui prona- 
bis cantent , utmam quoque haberemus , qui pro nolis defen- 
derent in infernum . Prolixus horum impietatis notam 
deferibere fuperfedeo, cum id D. Htmmehus tr. de Ca- 
nonte. c. 6. (fi feqv. multis argumentis & teftimoniis der 
monftraverit, & Chjtnus tn ebron. Sax.Cranzius m M U 
tropol. I.4. Er a f mus tn encom. Moria ,Grotius in\not.aiCaf- 
ftndrum tit. de Cauonic. & plurimi alii infinitis fere lo- 
cis iftius inftituti abufuma vero ufu expofuerint. In- 
crevit nempe ille abufus, cum Imperatorum Romano- 
rum indulgentia fecularis quoque jurisdidio epifeopis 
concefia fuiflet, & ipfi Principum dignitate cum con- 
junfta poteftate gaudere coepifient. Inde canonico- 
rum autoritas au&a, quod praecipua membra epifeo- 
patuum cenferentur, quippe qui Epifcopum eligebant, 
ac reditibus amplis expraediis & fundis fub prxbenda- 
rum nomine conffitutis, finiebantur. Olim quidem 
Canonicatus fine praebenda confiftere potuerunt; poft- 
ea tamen praebenda fine canonicatu efle haut poterat, 
uti ex definitione praebendas oftendit Zteglerus in not. 
ad Lance /or /. 1. 1. XXVI. $. 2. Imo au&is pnediis & nu- 
mero parochinorum , praebendas quoque augendas 
ftatuerunt, v. Carpz. Junspr. Confifior. /.I. defpp. M. An- 
ton. de Dominis de Rtpubl. Ecclcfiafl. I. IX. c.l. n. 27. ideo 
conqueritur his verbis : Ecclefiafiico viro ohm finis fuit 
Evangehum ,fufientatio Hero Eulefiafltca medium, nunc finis 


IN PIIS CAUSIS EST. 




noftcr eft fuflentatio ex Lotus ccctrft.iflias , medium vero of- 
ficium eetlefiaflitum. Dum vero magnum horum ec- 
clefia: bonorum abufumperftrinximus, eorum ftarum, 
qualis ante refornfetionem Lurheri fuit, refpeximus. 
Abiit vero Canonicatuum illa priftina conditio apud 
Proteftantes, quippe qui illa bonaEcclefiacad meliores 
ufus verrere laborarunt, ut maximus eorum abufus 
emendaretur. Conf. huc D. Himmelii Tratt. de Canon, c.p, 
(fi tbef. de abufu DEO donator. 

IlL 

In Romana autem Ecclefia abufum bonorum ec- 
clefiafticorum magnam partem adauxit epifeopatuum 
multiplicatio, quod Corning. D/Jfi de conflit ut. Epiflop. 
Ctrm. animadverrit& probavit. Inde eft, quod non raro 
unus plurium epifeopatuum titulis & bonis gaudeat. 
Quod,fi veteris Eccletlae canones refpicimus, iniquum 
& impium eft. Horum tamen morem Canonici imi- 
tari, in diverlis capitulis locum & reditus obtinue- 
runt; etli neurrubi fuo officio faciant fatis. Quod, an 
pietatis <Sc juftiriae regulis congruat, facile etiam parum 
religiofus judicare poteft. 

IV. 

Manifeftus ille abufus in quibusdam Proteftan- 
tium ecclefiis quidem fuit emendatus ; nefeio tamen 
an afleverare liceat; omnes abufus hac in parte fuiiTe 
fublatos. Multi fane pietatis & juftitiae amantes viri 
de eo dubitant. Non dicam de defedtibus inforum 
Canonicorum regulis vereris Chriftianae difciplinse re- 
pugnantibus; unam tantum vel alteram quaeftionem 

G 3 attin 


% 



5 + 


DE EO , QJ10D IMPIUM 


attingere, non abs re fuerit. Quaeritur enim; num 
can micat us argento folato emi posfnt? Negant hoc pluri- 
mi do<ftores,<3c in illis quoque Carpzovius Jurispr. Con- 
ffl. /.II. d.ji2. Hic cum tama nominis omnium ad in- 
ftar lit, argumenta ejus paucis per luflrabo. Omnem 
conrroverii* cardinem in eo moveri primo autumat: 
vum venditio Commeatuum ad Simoni am referri posft, net 
ne ? ubi cum ipfi Simoni* definitio vere fpirituaha tan- 
tum bona refpiciens obftare videatur, ipfe Lutbcri 
autoritace motus a Simonia proprie & ftri&e fic 
didla talem emtionem liberam pronunciat. Ut er- 
go hinc fuam fententiam defendat, paulo obfcurius 
ita philofophatur. Quadam Simontaca prohibita , 
ut Simo ni ac a , quadam Simontaca , quia funt Simontaca. 
Sed hoc idem eflfet, ac fi dicere vellem ; quosdam 
homines ab aliis infames cenferi infamia falli , fi- 
ve quod idemeft,«/ infames , quosdam vero infamia 
juris , vel, ut Carpzovii diftinftione utar, quia funt infa- 
mes. Jam quisque judicet; num JCto infamia falli quae 
nempe ex errore populi oritur, vera infamia videatur ? 
Neutiquam afTeveraverim. Idem in Simonia dijudi- 
canda hic applicari videtur. Illa , qu* ut Stmoniaca 
CarpzjoVms prohibita afTerit , & quo emtio canonicam- 
um quoque referenda, ranquam simontaca falli ex er- 
rore & ratione flatus ab Urbano II. Gregor io, & Ale- 
xandro II. judicata, quorum decretales & errores, cum 
venditio caiionicatus non fit simoniacum quii Juris, five 
quod revera ad Simoniam fpeftet, neutiquam Prore- 
ftantes obligare poterit. Secundo loco venditioni ob- 
ftare putat, quoa Canonicatus dicantur benefuia, bene - 
fkia autem non pofTe dici res pecunia partas l. ipr.fi 

de 


IN PIIS CAUSIS EST. 


55 

de donat. Sed hoc fubftantiam Canonicatuum non e- 
vertit,an beneficia dicantur nec ne. Cum enim du- 
plex canonicatuum refpe&us fit habendus, illorum qui 
pretio certo venduntur, & eorum qui tanquam pars 
lalarii do&oribus , & praemium dignioribus offerun- 
tur, in priori cafu titulum beneficii falva Canonicatus 
fubftanria expirare •, in pofteriori autem retineri pos- 
fe , nemo negarit. Quas tertio & quarto loco adducit 
rationes; nempe effe contra legitimam vocationem ad 
beneficia Ecclefiaftica percipienda, qua? per ele&io- 
nem non venditionem fieri debeat, concedo; fi modo 
beneficia tendant ad officium praeftandum debitum: 
quale exemplum eft feptem diaconorum, quarum li- 
beram ele&ionem ex Aft. vi. v. allegat. Idem ob- 
fervandum effe ftatuo, fi cerri canonicatus do&oribus 
aut miniftris Ecclefiae , tanquam pars (alarii, fint as- 
fignati. Si vero canonicatus in alias perfonas , qui 
nullo officio Ecclefia? defunguntur, aut fchola? acRei- 
publicac utili , conferantur , praebendam , beneficium 

S uidem ex Ecclefiae bonis judicaverim , non vero ec- 
efiafticum quid. Multos enim Canonicos reperias , 
qui nomen quidem Clericalis perfonae fuftinent, mu- 
nia vero Ecclefiae nulla obeunt. Regulae Canonico- 
rum, quas in venditione negligi metuit Carpzmnus , ut 
fcilicet recipiendus honeftos natales habear, fit juftae 
aetatis, ingenii boni, morum proborum, & animi ad 
labores apti vel neceffaria? funt , vel minus necefla- 
riae. Neceffariae, ut morum fit proborum & ingenii 
boni, etiam in venditione obfervari debent & poffunt, 
circa minus neceflarias autem Princeps fine injuftitiae 
nota in praejudicium quoque Canonicorum difpenfare 
poterit. V. De 


5 <* 


DE EO , gUOD IMPIUM 


V. 

De bonis Canonicorum partis femel , tuendis et- 
iam folliciti facrorum antiftites fuerunt; neadlaicos 
per teftamcnta fructus eorum tranfirent. Ideo obi- 
cem per c. reUtum. x. de teflam. pofuere ; ne eorum 
heredes ab inteflato fuccederent, generaliter itaque, 
Uti ait L.wctl. 1.2. tit. ag. bona quilibet ob Ecclefam acquifi- 
ta fxcer dotibus five mobilia, five immobilia , pofl illorum obi- 
tum debent apud eandem remanere , nec fup er bis ullum de 
jure tejlamentum fieri poterit. Huic prohibitioni con- 
dendi teftamenti , cum naturalis in confangvineos af- 
fectus obftare videatur, rigor temperatus per c. rela- 
tum. §. licet X. de te fiam, confuetudinis tamen efl non impro- 
bati-, ut de bis pauperibus if rehgiofis locis, (f bis, qui vi- 
venti ferviverint ,five fint confangvmei , fite extranei , ali- 
qua juxta fervit ii meritum conferantur , non tefl amenti ra- 
tione , fcd eltemofym duntaxat intuitu. Legem autem 
hic in fraudem legis prioris introductam videas; cum 
non liceat teftamentum condere, fub fpecie eleemo- 
fynarum aliquid confangvineo aut amico legare juxta 
fervitii meritum , permitium. Alt quomodo haec 
conveniunt, eleemofynam dari propter meritum, cum 
itey](io<TUJv\ ftipem mifericordiae caufa datam tantum 
denotet, ut Lallant. I. VI. tnftit. dtvin. c. n. mifericordi- 
am , quam eleemofynam dicere maluerit. Sane du- 
bitaverim ; num Pontificum & aliorum .Clericorum 
in fuos profufiones, fub eleemofynarum nomine ve- 
nire polfint; cum illi, qui ex illuftri familia natales 
ducunt, ejusdem adhuc amplificanda? ftudio agiten- 
tur; qui vero ex plebeja ftirpe, eam ut extollant, & 


IN PIIS CAUSIS EST. 


57 


inaltiore fede collocent, enixe allaborent. Exempla 
hic plurima propriarum cbaritatum , uti Tbuanus l. 100. de 
Sixto V. agens easdem vocat, recenfere poflem, fi lin- 
gulas quoque impietates fattt , non juris demonftran- 
das haberem. 

VL 

Alia inde quaeftio illuftris exfurgit; ad quem redi • 
tus vacantis epifcopatus , donec alius eligatur , fpeftent? 
Haec controvertia , cura Jus Regalia non multo abhinc 
tempore a Rege Galliae, Pontifici negatum attingat; 
non abs re fuerit, fi Regalia jus , quoad fruitionem ho- 
norum ecclefiafticorum vacantium , paucis quoque 
tangam atque exponam. Jus illud intres potiflimum 
diftin&os a<ftus fe diffundit, i) in conjlitutionem perfi - 
narum f aerarum , 2 ) in collationem beneficiorum vacantium 
& ;) in perceptionem fruftuum (f proventuum ex bonis ec- 
clefiafiicts , dum nova expellatur e/echo. Priores Regalia 
partes cum ad jus Perfonarum , non vero rerum laci- 
ant, omitto, tertiam tantum contemplaturus. Verfa- 
tur in illa fingulare aliquod jus maje fiatis , per quod fum - 
mus princeps Ecclefia bonis , mortuo Epifcopo utitur , do- 
nec , qui tn defuti&t locum fuffettus e fi , prxfiiterit 
juramentum fidelitatis. Originem ejus Gerbardus in 
Dtjfi. de Jure tertii tn cauja Regalia , ex fpoliis, quae olim 
in Ecclefia viguerunt, deducit. Scilicet cum Epifco 
pi nepotum fuorum curam habituri , Ecclefiae bona in- 
vaderent, Clerici poil mortem cujusque praefulis non 
dubitarunt omnem haereditarem, fine dilcrimine pa- 
trimonialium quoque bonorum, fifco facro inferre; ut 
per Can. at. Conci/, Cbalcedonenfis fit fancitum. Non b- 

H ceat 




I 


58 


DE EO , QUOD IMPIUM 


ccat Clericis po(l mortem Epifcopi fui rapi re res per tm entes 
ad cum,ficuti procedentibus regulis conflit ut um habetur. Si 
vero bac fecerint , periclitari fe novenne a proprio gradu. 

Sed hoc non obftante canone, eo procellit fpoliandi 
licentia; ut brachio feculari e flet coercenda, & leculo 
IX. a Galliae regibus comes una cum vifitatore a Me- . 
trapolitano mitteretur, 'qui bona vacantia cuftodiret, 

? Uod ex C VIII. Capitularium Caroh Calvi probatur. 

line remotis pedetentim vifitatoribus, comites vel 
proprio aufu, vel reges per hos omnem hereditatem 
libi adjudicaverunt, & bona , ne ab ab aliis raperentur, 
ad fe pertraxerunt. V. Flodoardi Hflor. Roman. L. IV. c. 2. 
ubi Papa Formofus ann. 892. Eccleliam Rhemen- 
fern privilegio liberat ; ne Reges Epifcopi aut Epifcopi - 
tus bona pede vacante tn futun ufum verterent. Fadum 
inde, ut reges epifeopis decedentibus, non folum.qua? 
ipfi reliquerant, fed & reliquos proventus more Feu- 
aali tamdiu fibi vendicarent , donec novus Epifcopus 
dignitatem ab ipforum manu receperit. Hinc admo- 
dum prudenter Petr. de Marea de Concord. Sacer dat. 
bnpcr. c. XXII. num.$. Quemadmodum plurimarum hujus 
regni provinciarum confvetudo Domino Feudi addicit ufum- 
frutdum , quoties f e udum Vacat per mortem Va falli, id quod 
vulgo Re levium ( Rehev j Vocant , fic reges eo f e udorum jure , 
quoad regalia five patrimonia epifeopatuum , ufl funt intenm, 
dum eorum cuflodiam ad fe receperant , donec fedi Vacanti 
prafeftus eflfet epifcopus , (f donec is invefltturam a Rege 
acceptffct , juramentumque fidelitatis praflitijfet. Hoc jus 
percipiendi frutftus ex fedibus Epifcopalibus vacanti- 
dus una cum reliquis partibus Regalia? ab Innocentto XI. 
Regi Galliarum Ludovico XIV. in acquifttis bello pro- 
H vin- 


1M PIIS CAUSIS EST. 


59 


vinciis denegatum, quod fecularibus poreftatibus nul- 
lum in res facras Jus e (Tet, & Can. XIII. Concilii Lugdn - 
ncnfis Reges fevere ab ejus ufurparione arceat. Acci- 
derat id jam olim Ottom IV. & Fridenco II. Imperatori- 
bus, qui banno lacefllti, banc minimam fanctl/am Ju- 
ris Ca/krei, ut Fridericus I. hoc jus appellat apud Ar- 
noldum Lubecenfem in refponfone ad querelas Cleri Germa- 
nici amiferant,< 5 cfo!ennirer eidem renunciarunt. F. Ba- 
ro». ad an. 1199 in epiftola Prine tpum iS Baronum Clericor. 

laicor. ad Innocent , III. & Frider. II. auream b aliam an. 
1208. editam & poft fexennium repetitam , quam Scbil- 
terus de Liber tat. Ecclef. German. I. F. c. VI. n. /. exhibet. 
Nec Imperatores Romani aut Reges Galliae tantum 
hoc jure prae reliquis eminebant , led Landgravii Tbu- 
ringia & Marchiones Mifnia in parochiis Arnsbauck , Tri- 
ptis auma & Ziegenruck in circulo Neo-Stadienfi usque 
ad ann. M CCCXC IV. idem exercebant, quo ad pre- 
ces Cleri promittentis certas vigilias annuas remife- 
runt Fridencus , iFilbelmus & Georgius fratres, uti ex di- 
plomate Teutonico patet, quod Scbilt. l.c.p. IF. recen- 
fet. Sola itaque ftirps regum Galliae hoc jus Rega/U & 
in fpecie fruendi bonis ecclefiafticis vacantibus ad no- 
ftra usque tempora , vel indulgentia Pontificum , qui 
Caefareae majeitati tantum imminebant, vel ftrenua 
virtute fua, qua jura patria defendere aflolet, retinuit. 
Habet tamen adhuc quoque, quod Pontifici oppo- 
nere poflit, Imperator Romanus, fi Ottoms IF. & Frt- 
derici II. folemnem renunciationem vi banni extortam 
refcindere velit. Idem enim , quod Galliae rex , ad 
propriae caufa? patrocinium allegari pollet 5 quod jus 
Rrgal/a regiae coronae fit infitum & innatum , un Droit. 
-V' • Ha de 


DE EO, 3J10D IMPIUM 


de Couronne , quod nec alienari a Regibus poffir,necab 
aliis pnefcribi j uti prolixior de hac re ediderit Lm- 
quanus Tr. de la Keg.tlc. c. VIII. p.pg.feqv. Ad h*c Impe- 
ratorem ea non urgeret difficultas, qua? Gallis ab im* 
pugnatoribus Regaliae opponi folet, nimirum, quod in 
illis terris, ubi a Regalia Te immunes dicunt Epifcopi, 
Jus Relevit ex quo Regaliam deducunt, nunquam ob- 
tinuerit. Cum enim Ecclella? ab Imperatoribus bona 
feudalia fint donata, neceflarium quoque fuit, ut illa 
feuda iis quoque conditionibus posiiderent, quas in 
prima feuaorum origine publica utilitas fvaferat. Cum 
itaque perfona? Eccleliaftica?,qu£e feuda Ecclefiae con- 
certa acceperant, vafalli Imperatorum fint fa&i,ne- 
ceffario inde quoque fequi videtur, Imperatorem noft 
obitum Epifcopi , quod eo cafu feudum vacet, illud ad 
fe recipere & retinere pofle, donec novus epifeopus 
feudi inveftituram acceperit. Hinc fifco Imperatorio 
omnia bona mobilia, more ex Feudali jure confvero 
quondam fub Fnder. I. cesfirte , ipfumque ftrenue con- 
tra Pontificum machinationes hoc jus defendifle Sibil- 
terus 1. C. aflerit, & Ltbmannus in Cbron. Spir. I. V. f.^7- 

J joftea quoque obfervatum probat. Aft temporum 
equiorum lan&a rtmplicitas, & effrzcnata Pontificum 
dominandi libido majeftatem Imperatoriam Regali* 
quoque juribus privare aufa eftj adeo, ut vix renuis 
umbra autoritatis Carfarea? circa ecclefiaftica jura & 
bona remanferit, qua? brevi plane fit expiratura, nifi 
Invi&iffimi JOSEPHI jurium per Italiam patrio- 
rum reftauratoris indoles generola meliora aliquando 
feta polliceatur. J ■ 




«rfoioi 



IN PIIS CAUSIS EST. 


6i 


vir. 

Quod in Jure Regalia negando fummorum Impe- 
rantium jus imperii convellere Pontifices Romani 
audent, majori adhuc nifu concuffere; quando bona 
eccleliaftica tam levi pretio parta, ab omnibus tributis 
civilibus, & jurisdi&ione quoque feculari, in praeju- 
dicium civium &Principum exemerunt. De qua ex- 
emtione, fi accuratius ftatuendum fit, error primo 
illorum notandus erit, qui fub bonis eccleliafticis, 
quandoque etiam patrimonialia Clericorum compre- 
hendere volunt, iisque fine difcrimine, favorem, quo 
piae caufae hac in parte fruuntur, tribuunt, ac patri- 
monialia etiam Clericorum bona ab omnibus tributis 
& colle&is libera efie pronunciant, Natta confli igo. n.j. 
& Carpz. Jurispr. Confiftor. I. j. d. ju. plurimos adhuc 
do&ores ’altegat, ( qui in eandem fcntentiam confpira- 
verunt. Praecipuum illorum argumentum habetur: 
quod colledae imponantur perfonis pro rebus Baitolus 
in /. rtfnpto [ciendum ff. de muner. & honor, cum vero 
laicis iuper ecclefiis & eccleliafticis perfonis nulla fit 
attributa facultas c. eccleft 'a X. de conflit, non pofte hinc 
illas gravari ex defediu jurisdi&ionis perhibet Petr. An- 
ton. de Petra in tratl. de poti Jiat, prine tp. c. IV. n. LV. Sed 
conceffo,quod laicis nulla in rebus ecclefiae competat 
poteftas (quod tamen eft Tfwrcv argumentum 

exinde etiam refutari poterit, quod una eademque 
perfona diverfis qualitatibus moralibus prajdita, pro 
diverfa haberi diverfoque jure cenferi queat. /. apud fi- 
lium fami lias ff. de manumiffi tnnd. c. cum. caprili. X ■ depri- 

vtl. Clericus igitur refpedu ad officium habito, in per- 
ii 3 fona- 


62 


DE EO , gUOD IMPIUM 


fonalibus Jure clericalis immunitatis gaudebit, in pa- 
trimonialibus autem , laici five civis beneficiis fruetur, 
& in favorabilibus seque ac in odiofis civis fortem in- 
duet. Aft circa illa bona, qua? non funt in patrimo- 
nio Clericorum, led univerfe Ecclefia? oblata , gravior 
definienda veniet controverlia , fi in illorum immuni- 
tatem ab omni vectigali & tributo inquirere velimus. 
Illorum olim nullum dilcrimen, de civilibus bonis in 
exigendo tributo habitum, plurima in hiftoria, ante 
Fndcrici II. Imperatoris tempora, exempla inveniuntur*, 
adeo, ut fridericus Barbarojfa , fruftra conquerente Pa- 
pa Adriano , ab ipfius Papa? bonis per Italiam publica 
tributa reipublica? non popofcerit tantum, verum omni 
quoque rigore exegerit. B .imber genfis inde Epfcopus apud 
R.idevtc. /. IV. de gefi. Frider. 0.34. a nuntiis Papse, Ca- 
lari propofitum inter alia memorat : de dommcaUbus 
apofto/ios fodrum non ejfe colligendum , nifi tempore fufapi- 
endt coronx. Pofteaquam vero Fndericus II. vi banni 
coadhis fublevavit iliis oneribus ecclefiar bona, omni- 
bus colle&is & tributis fefe fubducere, Clerici non du- 
bitarunt. Hanc Ecclefiarum immunitatem , quAm re- 
rum divinarum fu n fit reverenti a , que etiam hcftes , ut par- 
cerent , commovit frequentis fime Grot. deJ.B.lfiP. LIII.c.12. 
num. 6. ipfis non inviderem ; nifi quodammodo , fi 
amplius obfervetur, eadem in damnum reliquorum 
civium vergerer. Quodfi enim nimium bona Eccle- 
{ix excrelcant, laicorum inde imminuantur, & ea Prin- 
cipum multorum fit ratio ; ut tributorum fummam 
integram pnrftandam non facile remittant, fed novis 
. fepe adhuc inventis nominibus adaugeant; reliquo- 
rum civium res in eo verfari. videtur, qui pro rara, 
— ■ i • * onera 


IN PIIS CAUSIS EST. 


onera bonis Eccleliae olim injun&a exfolvere tenebun- 
tur. Hinc aequum putaverim , ut tributa ex illis quo- 
que, quae nuperrime ad Eccleiiam tranliere , bonis a 
Magiftratu civili exigantur. Quod enim Pontificii & 
Canoniftae illico juris di<ftione Principis exemta di- 
cant praedia , quam primum in Ecclefiam transferun- 
tur, felfum eft. V. Auguflin. Barbof de jur. Ecclef.l.I. r.jfp. 
i.s. num.tf. Ideo in Gallica optime conftitutum,ad fo- 
lum regem pertinere jus amortizandi Jac. Gotbofrcd. ad 
L 4. c. Tbeod. de Epi/cop. neque amortizatwnem bona exi- 
mere fuprema jurisdi&ione regia, quod obfervat Caro/. 
Moltnaus ad confvetud. Partf.l. I. $. jo. n,z6> 

VIII. 

Immunitatem ab omnibus tributis piarum caula- 
rum, exemrio quoque a magiftratus civilis jurisdi<ftio- 
confecuta eft. Qerici enim iniquum ducunt, fi fecu- 
lares judices de rebus fpiritualibus judicarent. Quam- 
vis enim Francorum & Grrmanorum ecclefia juris- 
di&ionem etiam civilem in caufis viduarum & pupil- 
lorum olim habuerit , quod ex can. XII. Condi. Matisco - 
nenfis ann. 558. habiti & Ubr. V. Capitular, CLXXXII. pa- 
ter; concurrens tamen illa quoque regum fuit juris- 
di<ftio, uti Pipinus Galliae rex in Synodo Vtrnen/i C.XX1IT. 
contendit. Ipfe vero ecclefise a jurisdi&ione civilis 
Imperii Francorum nondum fuerunt exemtae. Nam 
per tria fecula ad Carolum M. usque & Regum & Co- 
mitum jurisdi&ioni fubje<ftae manfere tefte Ubmamo 
Cbron. Spircnf. /. II. c. XXI. XLI. Conftituti hac de 
caufa Ecclefiis a Regibus judices , qui Vice- Domini , Ad- 
vocati, audiebant , quorum officium erat judicare de 



64 DE EO, gUOD IMPIUM 

Abbatum, Presbyterorum, Diaconorum, Subdiaco- 
norum , & minoris ordinis Cieri controverfis bonis, 
quod ex Capitularibus & Htacmaro , Conrtngius probat in 
Exercitat, de Judic. retpubl. Germ . num.jf. Antiquiratem 
rei Pipmi quoque conftitutio indicar, /. i. LL. Longo- 
bard.X.32. Lt hoc /latuimus , ut ubicunque Epifopt fubjlan • 
tum habuerint , Advocatum b abeant in ipfo comitatu , qui 
absque tarditate ju/litiam\ faciat (S fufapiat (Jc. HanC 
Advocatorum juris dicendi poteftatem fubvertere Cleri- 
ci fruflra diu moliri funt , donec Ottonum aetate , 
nonnullis Epifcopis, Moguntino fcilicet, Colonienfi & 
Herbipolenii plena bonorum adminiftratio & fecularis 
in populum jurisdictio fuerit concefia: reliquis tamen 
Epifcopis fui manferunt Advocati. Illos conftituere 
regii erat juris, & Urbanum III. ann. 1186. fruftra labo- 
rate Baronius indicat, ut liceret Epifcopis, quos vel- 
lent , Advocatos adfcifcere. Primum Fndericum II. Im- 
perat. Clericos ab omni jurisdictione feculari & Advo- 
catorum exemifle nonnulli contendunt j quod tamen 
obfcure ex verbis Bullae, quam Goldafl. in ftatut. Impe- 
ria/. fi/. 73. (i 74 - exhibet , demonftratur : Omnia 

nos fptritua/ia vobis & Aliarum eccle/iarum pr alatis re- 
linquimus libere dif ponenda , ut qua funt Ca faris , Ca- 
fari , que fuut DEI , DEO retia dtflributione red- 
dantur. Negari interim nequit, hac in parte autori- 
tatem imperatoris Friderico 11. regnante fiiifle immi- 
nutam *, plena tamen exemtio bonorum iftorum ab 
omni jurisdictione Laicorum, ad W'ilbelmi tempora <Sc 
interregnum ab aliis certius referri folet, & privile- 
gium a ITilbelmo Epifcopo Mindenfi collatum Conrtngius 
Dijf. de Judic. Retpubl. German.num. 71. citat. Regalia (J 

admt- 


IN PIIS CdllSIS EST. 


65 


a dmim/l rationem honorum temporalium tpfius ecclefu /ibi 
concedimus , de benignitate regia majrftatis,ut de cetero tan- 
quam princeps Imperti bona Ecclcjis admim/lret , ordinet , 
dtfpenfet , prout melius ad utilitatem Ecclefia Videtur expe- 
dire & c. Hoc privilegio poftea omnibus quoque cle- 
ricis conceflo , cum a tributis & jurisdidione feculari 
fe fuaque bona liberaftent , majeftas imperatoria ma- 
gnum decrementum fenfit,ut vix tenues reliquias ra- 
tione bonorum feudalium adhuc retinuerit. Hujus 
exemtionis a jurisdidione feculari iniquitas, ut nolca- 
tur amplius, duplex habendus eft relpedus; nempe 
vel perfonarum , vel bonorum : De perlonis enim 
judicandi facultas quam inique fummis poteftatibus 
fit fubduda, jam dicere fuperfedeo; cum de jure re- 
rum, non vero perfonarum lit agendum. Nempe Ec- 
clefia, qua; in Republica eft, nullam circa bona fibi 
concefta jure divino vel antiquo ecclefiaftico jurisdi- 
dionem, nullum judicium, arrogare poteft; cum 
finis ejus fit fpiritualis, & inde quoque poteftas, qua? 
ipfi ejusque miniftris competit, alia quam fpiritualis 
elle nequeat. Sane a poteftate, quam praetendunt, 
excommunicationis a Cnrifto conceffa, fi qua eft, non 
licebit argumentari ad poteftarem jurisdidionis poli- 
ticae, annexam habentis poteftarem cogendi externe 
& violenter. Doceant ulterius Clerici, qua lege ju- 
risdidio fecularis poft Friderici II. tempora ipfis conti- 
gerit. Nulla fane ratio juris alia, quam merus banni 
& tyrannidis papalis,quae Irmieratores & Principes ad 

S uaevis alia iniqua quoque ferenda permovit. Con- 
at etiam bona , quas ad pias caufas a privatis perfo- 
nis, vel donatione vel legatis pervenere, falvo jure 

I fupe- 


/ 



66 


l 


DE EO , gUOD IMPIUM 

fuperiorum, in Clericos translaca fuiffe. Qua ratio- 
ne Princeps jurisdictionem jusque fummum in ejus- 
modi bonis per donationem privatorum falvo impe- 
rio amittere haut potuit. Metuendum fane fumet, 
tandem omnia bona laicorum dominio Clericorum 
fubje<rtum iri ; nili , qua; D E I gratia ell , huic 
iniquitati per Reformationem obex fuiflet pofitus. 
Quot & quanta diflidia in Imperio Romano -Germa- 
nico, & aliis regnis exlex illa poteftas Epifcoporum 
circa bona Eccleliaftica excitaverit, hiftoria tertis eft. 
At ii to xjpv habet in republica fummus Princeps, 
habet iimul etiam fummus epifcopus in externis, cum 
Ecclelia, ut peculiaris rtatus a Republica feparari haud 
debeat, id quod Pufendorfins in libro de Hxbttu Religionis 
Cbrifiiaru ad J latum agilem folide evicit. 

IX. 

Sed ulterius Clericorum iniquitas proceflit,ut, 
cum bona Ecclefiae ab omnibus tributis & jurisdictio- 
ne feculari exemiflent , privilegia quoque a fummis 
imperantibus efflagitarent, qua? in illis calibus, quibus 
laici, quos vocant, impliciti, in iplorum favorem miriora 
femper ftatuerent. Hanc iniquitatem , quae contra- 
<rtus in acquirendis piis caufis tangit, fupra Sed. II. no- 
tavi. Hoc loco illam , qua; ad adminiltrationem bo- 
norum eccleliafticorum fpe&at, obfervabo. Primo 
loco in adminiftrarione moveri pollet quafflio, #//«£<- 
t lefia jure (fi privilegiis minorum gaudeat (fi i!h femper fit 
amplettend* fententia , qtis. Eccltfie faveat l aft illam jam 
in antecedenti Se&ione expofui, ibique notavi, quod 
huc quoque adplicari velim. Tranfeo itaque ad con- 
.. " * i ' tra&um 


IN PIIS CAUSIS EST. 


*7 


tra&um fpecialem mutui , in quo Ecclefia hoc jure 
lingulari gaudet, ut quamvis creditor mutuo dans 
non teneatur probare pecuniam verlam in utilitatem 
debitoris ; li tamen Ecclefia mutuo acceperit pecu- 
niam , creditor obligetur probare verlionem in utili- 
tatem Ecclefix v. Trraquell. prro. 134. quod etiam Cw/ir- 
ruvus /. 2. rcfolut. 17. ».3. ad venditionem extendit, quan- 
do res ecclefia? ob neceflitarem xris alieni folvendi 
venditur: nam & tuncemtorem debere efie folicirum, 
quo pretium convertatur, flatu it. Paucis, putem 
rem ex indole perfonarum contrahentium efie dijudi- 
candam. lUe qui nomine Ecclefia? contrahit, & vel mu- 
tuum a creditore accipit, vel ad xs alienum tollendum 
bonum Ecclefia? vendit, efl antifles opinione vir bo- 
nus , & officio gravis , rerumque eccleliaflicarum gna- 
rus, cujus autoritatem confenfus patronorum , quem 
in ejusmodi contraftu onerofo prius requirere debet, 
firmat. Alter eft laicus,qui praejudicio fandimonix 
deceptus, cum viro bono, nedum ecclefiaflico , fibi 
negotium efie arbitratur, & inde bona quoque fide 
cum Ecclefia per antiftitem contrahit, incertus ad 
quem fpecialem fiqpm fummam mutui ecclefia velit im- 
pendere. Hinc, fi creditor ftatuto tempore reflitutio- 
nem mutui, vel emtor traditionem rei vendita? ex- 
pofcar, num quxflio ipfi erit movenda de reflirutio- 
ne mutui, vel traditione rei venditx, priusquam fum- 
mx verfionem probaverit ? Neutiquam hoc judica- 
verim i quia fi talis fumma xris non in utilitatem Ec- 
clefix cefierit ; culpa ad antiflitis malitiam vel negli- 
gentiam redundat. Ecclefia igitur, qux talem fibi 
ipfi elegit, vel antifles tanquam proxima caufa culpx 

I 2 potius, 


DE EO, gJIOD IMPIUM 


68 

potius , quam bona fides & jufta fimplicitas creditoris 
vel emtoris damnum inde emergens ferat, & ex pro- 
prio peculio reftituat. Pari ferme ratione procedit 
privilegium , quod Ecclefia habet de exceptione non 
numerata? pecunia? in infinitum, *. Tiraqutl/. priv.i 4 $. 
cum eadem alias intra biennium tantum opponi pos- 
fit: 1.8. 14 . 5-2. C. de non numerat, beiun. Quodfi enim 

Ecclefia confefiionem mutui quidem exhibuerit, pe- 
cuniam autem non acceperit , damnum, quod inde 
fenrit , juftius a procuratore, qui curam adminiftra- 
tionis gerit, refiituendum repetat, quam a credi- 
tore, qui intra biennium a procuratore antiftite fuif- 
fet conveniendus. Privilegium hoc, fi accurate ex- 
penditur, magis in favorem Clericorum & perfona- 
rum, quam piarum caufarum conceptum efie vide- 
tur; cum pia? caufa? de non fentiendo damno fecurae 
quoque efie pofient, fi procuratorem convenirent, 
eunaemque aa pneftationem fumma?, qua? per ipfius 
negligentiam periit, adigerent. Metuendum enim 
foret, quod, fi adminiftrator rerum eccleGafticarum , 
aut qui in hoc munere illi fuccedit, creditori non fa- 
veret, poft longum temporis intervallum fummam 
mutui iub exceptione non numedtae pecunia: in du- 
bium creditori vocare atque hac ratione omni argen- 
to fraudare pollet. Id quod, fi fepius accidat, fan- 
dam Ecclefia? fidem, lubricam, iplamque ad contra- 
dus mutui incapacem redderet. Profpiciat icitur fi- 
bi maxime creditor in contradu cum Ecclefia, aut e- 

{ 'us curatore neceflum eft, & quam in aliis contradi* 
>us quoque negligit follicitam circumfpedionem, 
omnem in contractu cum Ecclefia ineundo colligat. 

- i ‘ ‘'Sanda 


IN PIIS CAUSIS EST. 


69 


San&a hinc Ecclefia: & pietatis nomina ipfum cautum 
reddant, &, fi cum ecclefia contendat , femper jus fu- 
um periclitari exiftimet. Specialiter enim, etiam fine 
traditione hypotheca:, rem facram fiquis obligare ve- 
lit, c. nulli X. de reb. Ecclef. non Ahen. prohibitum, & ob- 
ligantem fpecialirer adhuc arbitrarie puniri pofle, con- 
tendit. Mohn. tr. 2. d. 466. num /. Si tandem fumma pe- 
cuniae creditori fit reftituenda,tot artes & fraudes ite- 
rum excogitavere, quot ad decipiendum creditorem 
lufficiunt. Primo enim deficientibus mobilibus, im- 
mobilia bona Ecclefia: debent creditori offerri in An- 
tichrefin, ita tamen, ut fru&us prius computentur in 
fortem, & pofiea in ufuras & quidem minimas, fcili- 
CCt tria pro centum per Autben. boc jus porrettum c. de 
SS. Ecclef. Haec bona fi creditor nolit accipere, confen- 
fu majoris partis Cleri adhibito, & a&is fupra hanc 
rem confe&is, praedium per viginti dies fubhaftari, & 
pofiea plus offerenti vendi debet, hac lege; ut ex pre- 
tio fatisfiat creditori, alias enim non fecurus erit em- 
tor. Emptore nullo reperto, res accurate aeftimata 
& decima parte aeftimationis fuper addita, creditori in 
fblutum danda, nec ele&ioni creditoris permittitur ^ 
fed ex aequitate res mediocris accipienda. Novell 120. c. 6. 
Imperator enim magis fatendum c en fuit Ecclefia debitrici , 
quam privato , Sicbardus Comm. C. ad Autbent. boc nifi n. lo. 
de fulution. & in hoc differt beneficium dationis info- 
lutum in genere concefium ab eo, quod competit Ec- 
clefiae. Nam fi alius debitor creditori bona fua in fo- 
lutum offerat, res optimas & pra?ftantiffimas offerre, 
& creditori ele&ionem relinquere tenetur per Nov.lV. 
t.j. Sed ecclefia poterit res mediocres in folutum of- 

I 3 ferre, 


yo DE EO, gJIOD IMPIUM 

ferre, & quidem partim frugiferas, partim fteriles 
pofTelTiones per Nov. 120. r. EI. §. 2. in fin. In hoc folu- 
tionis debiri procellu, quem Brunncmswius in Jur. Ec- 
clef. I. 11. c. XII. nam. 30. & ili Comm. nd Autbent . Hoc jtts 
porrcflum c. de ss. Ectlef. exponit; fi lingula capita re- 
cenfere velimus, tot impietates, quot fingula? prono- 
fitiones erui polTent. Verum cum prudens leaor 
easdem ipfe deprehendar, pnelonga demonflrarione 
naufeam legentibus non movebo. 

X. 

Quanto hinc mitiores inexecutionecontra<fhium, 
qui ex parte Ecclefoe funt onerofi , fuere Clerici, tan- 
to feveriores in illis extitere,qui piis caulis jus in alio- 
rum bonis conftiruunt. Sive enim ex donatione, five 
ex venditione Ecclefix jus in alium competat, hypo- 
thecam fimul in alterius bonis habet, & fi in donatis 
ipfi haec jura attributa , multo magis quoque erant in 
onerofis contra&ibus, v. g. mutuo, uti Brunnenunms 
l.n. c. XIV. num. j. recle concludit. Hoc quidem pri- 
vilegium concedi poflet , cum in arbitrio tertii fit; 
an vel per donationem vel emtionem Ecclefiae in fuis 
bonis hypothecam velit conftituere. Aft, quod hanc 
hypothecam comitatur adhuc jus fingulare, nota qua- 
dam injuftitix laborat. Statuit enim Manzius in cent. 
decif. qucft. 24. mm. 31. Jecft>. quod, licet anteriorem 
exprelfam hypothecam in boms praefentibus & futu- 
ris habeam ; in bonis tamen poft contraftum quxli- 
tis Ecclefia , 11 vel ex ftatuto vel ex conventione hy- 
pothecam habeat, mihi praeferatur. Quod privilegi- 
um iniquiflimum judicaverim; quia tendit m praeju- 
dicium 


h\ PIIS CAUSIS EST. 


71 


dicium tertii , & commercia fidemque datam diftur- 
bat. Res exemplo fiet clarior. St jus nobilis cum fit 
dominus aliquot praediorum, & aliquando plura ex 
hereditate Bruti patruelis fperanda habeat, fummam 
a Tttio , Sempronio , Cajo, que patrimonium excedit, in 
mutuum accipit, atque illis hypothecam fimul in bonis 
aliquando hereditate percipiendis conftituir. Rogat de- 
inde quoque Cajfunn, cui adminiftratio piarum caularum 
eft commifla ,qui cum Sejo multis aliis nominibus ob- 
ftriftus, & de mutuo recipiendo per hoc privilegium 
fit fecurus, fummam pecunie ipfi exfolvit. ^«/^/pa- 
truelis poli hec moritur , & Sejus ab inteftato fucce- 
dit, atque genio , nova hereditate adjutus , liberius 
litat. Hujus, fi fidem in dubium vocent, atque con- 
curfus creditorum exillat , quellio enafeitur ; num 
Ecclefie hypotheca in bonis hereditate , & adeo poft 
contra&um adquifitis, preferatur hypothece 7////, 
Sempronii , Caji, qui fpe hypothece prioris in bo- 
nis percipiendis indurii, Sejo argentum dedere. Hec, 
fi ex Mjkz io decidenda veniat , Ecclefie jus ille con- 
firmabit, in damnum & prejudicium tertii male col- 
latum. Hujus generis cum plurima alia ex Horatii 
Lucii Privilegiis Scholarium , Cornelii Benincajii Privile- 
giis Paupertatis , Petri Rehuffii Privilegiis llntver fi totum , 
TiracjueUi & ejusmodi aliis commentariis fuppeditare 
poflem. Sed ex hoc uno, a ftudio partium alie- 
ni judicari poliunt , quantum piarum caufarum pri- 
vilegia circa contraftus reipublice noceant. Si quis 
plura exempla defideret,ex ipfis, quos allegavi, fon- 
tibus eadem hauriat. 


XI. Quam- 



V- 


DE EO , 3J10D IMPIUM 


XI. 

Quamvis vero per folutionem & coriipenfario- 
nem mutui, prxdium aliquod Ecclefia?, fi folemnita- 
tes rite obferventur, alienari postit; regulariter tamen 
alienatio horum bonorum omnibus clericis interdida, 
per c. V. X. de reb. Ecclef. alun. vel non. Nudi liceat alie- 
nare rem immobilem Ecclefia , five agrum , five rufii - 
cum mancipium , neque /pedalis hypotheca titulo obli- 
gare. Hanc conftitutionem ex ratione ftarus Pon- 
tificiorum ortum traxifle, quis non videat, cum per 
hoc decretum omnem aditum ad recuperandam Ju- 
risdidionem fecularem in iftiusmodi bonis, quae femel 
Ecclefia? cefierunt, magiftratui civili pnecluferint, & 
hoc privilegium ab omnibus humani generis juribus 
fit diverfum, utpote ubi adquifitiones & alienationes 
rerum funt in motu perpetuo. Id faneextimefcendum 
fuifTet, nifi certis limitibus, quamvis ardioribus, cir- 
cumfcripta poftea hxc efiet fententia quod Job. Petr. 
de Ferrariis m Prax. t. fi. num. }. fuo tempore ann. 1410. 
jam veritus eft , quod fcihcet omnia bona Laicorum tandem 
in dominium Clericorum tranfittira fint. Hinc Bodinus 
l. V. c. 2. de Rrpubl. in Gallia legibus fancitum affirmat, 
ut, ne opes Clericorum in nimium excrefcerent, & 
ftatui civili graviores imminerent, qua? pra?dia ipfis 
dono data fuerint, pretio conftiruto vel magiftratui 
vel aliis laicis vendenda offerrent. Religioni pariter 
ac Reipublica: hac fendione optime Galli confulue- 
runt, quarum cura haud difparata agi debet. Huic 
libera? Gallorum difpofitioni de alienandis Ecclefia? 
bonis, ne alios quoque Principes ad idem exemplum 

invi- 


IN PIIS CAUSIS EST. 


7 * 


invitaret , obicem pofuere per r. placuit g. c. i<f. qv.j. 
dum ftatuunt in rebus Ecclefiae a principe alienatis, 
non ftatim fecurum efle emtorem, quamvis, fi Prin- 
ceps aut fifcus alia bona vendiderit, emtor non pos- 
tit inquietari a priftino domino per /. 2. C.dc quadrienn. 
praflnpt. Caldis de venditio», c. XII. num. 27. Profe&am 
hanc fententiara fine dubio ex falfa hypothefi arbi- 
tror; nempe quod Principibus omnia jura Epifco- 
palia curamque facrorum denegare fint aufi. Ipfi 
ergo Pontificii , ne facri regiminis interefle per 
hoc dogma fortean imprudentiores proderent , 
prohibitionem alienationis bonorum Ecclefia» duo- 
bus modis reftrinxerunt : fcilicet , ut primo de- 
cretum & confenfus magiftratus eccleliaftici , iive 
autoritas Pontificum accederet , & fecundo jufta 
& fufficiens diftra&ionis cauta adeflet , in c. /. X. 
de bon. Ecclef. alienat, vel non. Cum evidens necesfi- 
tas quare fieri deberet , vel utilitas non fubeffet. Hae 
limitationes ita funt comparata», ut femper ad emo- 
lumentum ftatus clericalis feu Papalis iterum appli- 
cari queant; praecipue cum c. fine exceptione X. de bis , 
qua fiunt , a pr alatis fine confenfu capituli verf. ntfi aliquid 
borum faciat , ut meliora refpiciat juftam & fuffidentem 
caiifam illam declaret, qua: Ecdeliae non fit damno- 
ta, fed proficua & utilis. At vero in alienatione bo- 
norum ecclefiafticorum, fi fuperflua fint, atque pen- 
fiones, quae miniftris Ecclefiae folvuntur, excedant, 
non tam externa Ecclefia: aut clericorum utilitas, 
quam Reipublicae quoque falus erit attendenda. Bo- 
na enim , cum a donatoribus ad pios ufus fint defti- 
nata, iisdem quoque confecrata intelliguntur, & pie- 

K tari 


I 


74 


DE EOy QUOD IMPIUM 


tati refpondebunt ; etiamfi in Reipublicae commo- 
dum, praecipue tempore neceflitatis , impendantur. 

Non enim aurum Ecclcfia habet, ut fervit , fid ut eroget 
fubveniat in neccsfitatibus arg. cap. ad audientiam. X. de 


EccJcf. adtf. (fi confirvatio ftngvints Cbnftiani (fi peri- 

mer 


culi averfio , quibuslibet rebus pretiofior ejfe cenferUT 
ut tradit Imperator i n in l. fancimus 21. C. de SS. Ec- 
clefits. Quod fi ergo fubita hoftilis calamitas ingruat, 
ad repellendum hoftem alienari potuerunt, v. Recesf. 
Imper. spir. d. ann. 1542. $.65. Slber bfr &rd>en fttci* 

uobc unb ©ejlerbe fcllen in biefcr 2lnla$e nid>t niit 
beqriffeti/ fbnbem ule $u einen ©cba&bcr (Tbnfferv 
l>eit/ n?o ntan ba$ $u einer nimbe norbwnbi^en/ 
unwrmciblicben J^uljfe beburtfen tturbe / gefparct 
ttnb bebaltctl Ujerben. Ambrofus inde, poftquamin- 
curriiret invidiam Arianorum ; ideo quod aureos ca- 
lices diftraxifTet, ad redimendos captivos , vere re- 
fpondit : quod DEO fint gratiores animae captivo- 
rum , qui redimebantur , quam vala aurea & reli- 
qua templorum ornamenta, v. Petr. Martyr. ad c. 21. 
/. /. Reg. - L. y~ 1 ,J 




XII. 


Hoc praefuppofito , quod in cafu neceflitatis alie- 
nari queant, fecibori negotio illa poterit quaeflio ex- 
plicari ; num pia legata in aliam caitfam , quam fuere 
defimata , posfmt converti. Abfolute hoc negant ca- 
noniftae < 5 c Lancelot. lib. II. t. XXIII. $.7. cum ea, inquit, 
qua ad cirtum ufum largitione fidelium funt confit tuta, ad 
alium , falva fidis Apofiohca au tori tat e , converti non vale - 
attt. Moneta , quem Excell, Sttjkms in addit, ad Brunne - 
•i.l " X mann. 




75 


✓ 

IN PIIS CAUSIS EST. 

jnann. Jus Ectlefi. I. II. cap. 12. nunt. 13. citat, in fpeciali 
tradatu de commutatione ultima "nolunt atts cap. 3. num. 53. 
prxcipue urget, quod executor ultima voluntatis ea pro- 
pter e a non immutare posfit ; quia commutatio fit exccunoni 
Voluntatis contraria ; ettamfi executor voluntatem in meltus 
mutare velit . Huic exceptioni Moneta duo opponi 

poiTent, quod pruno immutatio, prxcipue ii in melio- 
rem adhuc caufam convertatur, non plenarie fit con- 
traria voluntati teftantis ; cum modum procedendi 
tantum negligat; primariam tamen intentionem, aut 
qua: faltem primaria efle debet, gloriam Dei promo- 
vendam obiervet. Secundo , quod ii poftulatum iit vel 
imposGbile , vel fuperftitiofum , vel quacunque alia 
quadam labe laborer, neutiquam erronea teftantis vo* 
lunras ad executionem alterum valeat obligare. Sa- 
tisfaciendum quidem omni modo voluntati defun- 
di ab executore ipfe ftatuo ; verum fi major im- 
mutationis ratio fuppetat, & legatum in expreflam 
a teftatore caufam vel phyfice vel moraliter impendi 
non posfit; falvo donantis & donatarii jure, in alium 
ufum erogari pofle contendo. Quodli enim publica 
utilitas vel necesfttas commutationem fvadeat ; idem, 

3 uod in alienatione bonorum ecclefiae aflerui, proce- 
ere pofte opinor, & mecum confenrientem habeo 
Monetam , c.6. & Covarruv. L III. Var. Refiolut. c. 6. Idem 
oblervandum quoque cenfeo ; fi ufus pius, quem te- 
ftator intendebat, impius deprehendatur, «Sc juri divi- 
no adverfus , quod Carpzov. I. II. def. 312. Jurispr. Confio 
flor, arguit. Nec adeo neceftarium judicaverim , ut 
ufus fcmper fit manifefte impius , cui rem legatam 
deftinavit teftator ; fufficiat interdum, !! vel in me- 
i K 2 liorem 


7$ 


DE EO, QUOD IMPIUM . 


liorem fortem poterit verti legatum, vel ufus variis 
de caufis plane ceflet. Sic ad aliam aeque piam cau- 
fam erogari poterit legatum ; fiquid aa ornatum ec* 
clefiafticum lit donatum, qui tamen jam dignitati & 
fplendori Eccleiiae refpondet *, fi ad luminaria , cam- 
panas , turres altiores extruendas , vel ejusmodi alia 
externam magnificentiam cultus divini concernentia. 
Si vero quis vel fimplicitate, vel fuperftitione motus, 
teftator fit folicitus, executores vene pietati magis, 
quam feipfum confulturos, & voluntatem in fingulis 
quoque adiaphoris accurate explendam cenfeat, di- 
fponere eundem dodores pofie , arbitrantur ; ut, fi 
Ecclefia legatum in alios ufus convertat, ad hazredem 
iterum reaeat. v. K/ock. Vol. I. eonf. 37. num. 29. Ludatis , 
Dectf. 179. num. 1. quo tamen exiftente cafu , etiam in 
gratiam veras pietatis a fummo imperante de jure di- 
Ipenfari pofle arbitror. Urgent hic nonnulli ulterius 
execrationes illas , quas morientes, fi voluntas ultima 
fuerit immutata in fuis teftamentis addunt, v. g.$Ber 
bie ©uter nirnt/ bctn fott £ebe r unb ^unge in fieibe 
ijerfebren / wtv \va$ n?iber be& ©ttr&nben QBillen 
tl)ut / ben folt ©Ottes £anb tttit Sfrtitutf)/ ftrancf* 

t Kit/ 04>ma<$ unb <5<f)anbe firaffe». v. Anton. M.ub. 
manud. ad Jus Canon. I. II. t. if. pag. 239. Alt invalidas 
illas maleaiftiones judicaverim , quas aftus Clerico- 
rum perfvafit fimplicioribus laicis j ut ira deterrerent 
incautos & fiiperftitiofos. Clero enim inventionem 
execrationum deberi, illi, quibus mens non laeva fuit, 
jamdudum hariolati funt. Miratur inde Batbovms ad 
Treutlcr. Di/p. II. tb, t. Iit. C. fiilum curiae- Juftinianeae 
in formulis execrationum, Not>e/. g. in fin, Novell. Lem , 
tny tr.it i Ii, & Alcxan- 


iri PIIS C JUS IS EST. 


77 


if Alexandr. in Con/lti. qui cum in leges Imperatorum 
Chriftianorum e flent introdu&a?, poftea quoque te- 
ftamentis fuerunt admixta?, & condimenti quali loco 
adfperfa?. Injuria hinc fit S. Patriarchis, dum origo 
maledictionum ad illorum tempora refertur, & exem- 
plo Jatobi moribundi Genef XLVII, 2p. & Jofipbi c. L, 2j. 
fratres fuos obftringentis jurejurando, ut exuvias cor- 
poris ex Tigypto inPala?ftinam fecum auferrent, ma- 
le illuftrarur. Toto enim coelo differunt exccrano , & 
juramenti exaElio. Juramentum enim, qui ab altero 
exigit, nequaquam alteri maledicit. Execratio au- 
tem , tanquam fpecies maledictionis nullo jure defen- 
di poterit v. Excellent. Stryk. Diff. de execrat. teftator. c. I. 

14, fe<ft>. & Becman. tn pracogn. mora/, c.14. Et quam- 
vis excipiant, civiles leges quandoque a legislatoribus 
execrationibus munitas. Pnmo illas quis fimplici- 
ter approbet^ & fecundo non confequirur ; quod il- 
lud, quod principibus in fubditos licet, privatis quo- 
que liceat inaequales. 


XIII. 


Cum ergo in aliam a?que piam caufam bona Ec- 
clefia? murare licear, nova eaque non levis momenti 
controverfia attingenda venit; num m formam patrimo- 
nialium (f fuci. ilium eadem redigere fumnto principi /neat ? 

Negant hoc tum Pontificii, tum Proreftantium quo- 
que nonnulli, five ratione flatus, five aliqua fuperlti- 
tione commori. (Quorum argumentorum pondera 
librare, & pro modulo ingenii mei expendere, a no- 
ftro tra&ationis argumento non alienum fore,exifti- 
mo. Statum autem controverfia?, & qua? praxipue 
'j K 3 obfer- 


78 DEFO,gJlOD IMPIUM 

■ ■ ' ■ — ■■ ■ ■ ' - ■ >— 

obfervandx funt circa illum circumitentiae,ante ex- 
plicabo , quam argumenta hinc inde allata difcuriam: 
ut eo penitius negantium robur & vim perfpieere li- 
cear. Non dubitamus vero quaeftionem hanc affir- 
mare ', nempe Principem Aut cui Jura Epifopaha compe- 
tunt , bona quondam pus c au jis dicata , fuperjlua , dejiiitnte 
jam illorum legitimo ufu , adforntAm patrimonialium (fi feu- 


dalium redigere , inque feculArem ufum , vero reipubltca com- P 

modo jure pojfe convertere . Addimus tamen limitatio- 2i 

nes , quas Pontificiis ipfis non licet amplius negare. P 

Primo fcilicet , ji neces jit as (fi jdlus reipubltca boc [vade at . p 

Atque hic neceflarium non judicaverim , ut tantum in m 

extremx necefiitatis cafu , cui depellendo nihil ara- di 

piius facrum eft ; verum etiam , quando laici impa- fi 

res funt oneribus reipublicae neceflariis ferendis , & fe, 

de corrigendis ejusdem morbis invalefeentibus agitur. Iu 

Exemplo illuftri admodum Clemens IX. Pontifex Ro- r« 

manus hac in parte Principibus praeivit. Nam is in f* 

gratiam reipublicae Venetorum, cum Candia: Sarace- u 

norum vis gravior immineret, Ordines fandi Georgii in ti 

Alga Venettarum , (fi Fratrum S. Hieronymi de Fafults, ac jj 

Fratrum Je fu at orum ejusdem Hieronymi, cum omnibus eo- \ 

mm dignitatibus , officiis , mimjlerits , omnique conventua j 

litate , titulo, ejfentia ac denominatione perpetuo ex tinxit, j 


fuppres fit , Abolevit i bona vero mobilia (fi immobilia, f aera 
(fi profana, conventus , collegia , monajleria, domos, vineas, 
pradia , canones , refponjiones , f rudus, introitus, (fi omnia 
jura in fuos fe dis que Apojlolica ttfus convertenda referhahit 
(fi ann. 166$. d. FI. Decembr. publicata Bulla, id declara- 
vit. In qua etfi ille ordinum fuppeflorum deficien- 
tem' primaevum religiofitatis vigorem, & valde modi- 

. A eam 


IN PIIS CAUSIS EST. 


79 


cam in Ecclefia DEI Utilitatem accufet; cuilibet ta- 
men in hiftoria vel leviter verfato , ratio in promptu 
erit, Pontificem ad fublevandos Venetos bello gravis- 
fimo Candiatico implicitos, potiffimum eos ordines 
bonis fuis exuifle , quorum minor contradicendi eflec 
autoritas, quorumque reditus ditione Venetorum 
maximam partem circumfcriberentur ; id quod l lluftns 
Pufendorfius , in Commentatione allegata; Bulla clementis IX. 
addita , accurate admodum obiervat. Quodii ergo 
Pontifici Romano bona ecclefiaftica S. Ordinibus eri- 
pere, & in feculares ufus vertere licear, antiquis do- 
minis non confient tentibus , non vocat is , non auditis , non ad- 
du£lis omnibus fiuppresfionis cau/is , non verificatis aut jii - 
fi i ficatis , licet magnus (fi fiubftantiahs tn infirumento de- 
fectus occurrat , aut fiolennitates jure requijit a defuerint ; 
licet conftitutiones (fi ordinationes Apofio/tca , tn generalibus 
conciliis edita , Pontificum (fi Cane e [lana Apofiolica regula , 
fuppre (forum Ordinum fi a tuta, (fi juramento probata privi- 
legia obfient. Quodfi , inquam , Pontifici nondum ex- 
trema urgente necefiitate, bona piis caufis deftinata, 
in fecularem ufum mutare, non injuftumeft*, non 
video cur Principi fumma jura jura Epifcopalia te- 
nenti & exercenti, poftulante falute petrize, idem jus de- 
negari queat ? 

Secundo , id licitum pronunciamus, fi fialaria do- 
centibus , (fi fiipendia di fient thus fiu fidenter jam fiiit con- 
ftttuta. Nam ficuti omnis ordo fine honeftis divitiis 
vilefeit, /. pietatis 6. de fufpett. tutor, ita aequitas quo- 
que naturalis poftulare videtur, ut imprimis Ordini 
facro ita profpiciatur ; ut non folum neceflaria ipli 
fuppetant, verum etiam ad dignitatem eidem concili- 

endam, 


8o 


DE EO, gJIOD IMPIUM 


endam, paulo liberalius, quam aliis dignitate minori- 
bus miniftris reipublicae provideatur. Prout enim 
parce , aut fplendide in republica tra&ari vulgus videt 
minifiros Ecclefia? & Scholarum publicos; iradeipfo- 
rum munere & utilitate in civitate judicat, & nauci 
habetur ars , qu$ cultorem fuum efurire patitur. Eo 
autem major cura miniftrorum Eccleiiac ab imperan- 
tibus haberi debet, quo magis vera genuina Clirifti 
religio animos civium ad virtutem imbuit, & ad iaci- 
le tolerandum civile imperium praeparat. Ideo illis 
non folum pramium laboris debetur; fed&, cum 
Altari ferviant, ex eodem ipfi honefte alendi erunt; 
uti in Veteri teftamento non macilenta, fed letfiflima 
flbi quseque pecora ad facrificia,de quibus participa- 
bant, vendicare folebant. 

Tertio , fi numerus bonorum Clericorum increverit. 
Clerici re /publice magis fine graves quam utiles ; fana 
ratio [vadet , inutilia terra pondera imminuere. Etenim, 
cum ad animos populi pietate & (andlimonia imbuen- 
dos maxime commodum videatur ; ut peculiaris in 
civitate ordo fit conftitutus, qui (acris vacet, & ea- 
dem curet; ita jufta ratio habenda e(t,ne plures alan- 
tur, quam quot ad illum finem obtinendum requi- 
rantur, hoc eft, ne plures tolerentur, quam qui re- 
vera aliquid proficuae operce ad ecclefiae & civitatis 
commoaum contulerint Omnes igitur illi pro fu- 
pervacuis habendi, qui numerum, ad minifteriaec- 
clefiaftica exfolvenda fufficientem , excedunt. Huc 
referimus otiolorum monochorum greges , qui fub 
obtentu paupertatis & pietatis, fefe peculiaribus votis 
(aero Ordini adftringunt, <5c nullas veri divini cultus 
. ..- a w ' par- 


IN PIIS CAUSIS EST. 


8i 


partes exercent, fruges tantum confumere nati aut 
fa&i. Cum enim ifti ab omnibus oneribus civilibus 
fefe immunes ferant, atque ex bonis civitatis alantur; 
par utiaue videtur, ne cui immunis iftius vita? am- 
ple&endae facultas indulgeatur , quam qui fummis 
poteftatibus rationes fui confilii adprobaverit. Prae- 
fertim cum nullum in S. literis veftigium adparear, 
quo Salvator nofter voluerit , per cultum fui , rei- 
publicae habitum immutari, aut talem libi cultum ar- 
ridere, quo quis communis vitae laboribus fe fubdu- 
cens, aliis fui alendi neceflitatem imponat. 

Quarto : Si a triflmo religionis vigore C/enci receffe- 
rint. Ipfe Pontifex in allegata Bulla, hoc approbat, 
& fuo exemplo argumentum Proteftantium validum 
fecularifandi bona Ecclelix fuperflua confirmat* 
Nam fupra allegatos Ordines monachorum ob defici - 
entem rehgiof tatis primavum vigorem fuppreflit. Ele- 
gantiffime hinc laudatus Pufcndorfius in Comment. ai 
di (fiam Bullam ita infert : St Pontifici ad fupprimendum ali- 
quem ordinem dixiffe [uffeiat , illum a prijhno rehgiof tatis 
feroore ac fpiritu degener affe , in protlitii eidem fore , omni- 
bus per Europam flatibus , qui fedem Romanam adhuc trene- 
rantur , tn/ignem partem decerpere , & ditiones cum poten- 
tis fimo regno certantes , vilt /ibi membrana comparare c. 
Cum igitur ejusmodi flatuum lacerationes Camera Apofto/ica 
falva fronte pratendtre nequeat , reliquum effe , ut cuique 
flatui aderefeant bona faccrjotum , aut ordinum reltgiofof- 
rum , qui a Pontifice inutiles aut fuperttacanei declarati fae * 
rint. Inde porro colligere licear, quod, cum omnes 
ferme ordines monachorum vel inutiles, vel incultu 
divino obfervando remisfiores inveniantur » Princi- 

L pes. 


82 


DE EO , QUOD IMPIUM 


pes, jure ipfi Pontifici adprobato, bona illorum fibi 
vendicare, atque lecularibus ufibus neceflariis defti- 
nare poflint. Prasferrim cum huic rei medicamina 
plane mollia fupperant, quas fme molefto fui fenfu 
adplicari queant. Puta,h libertas relinquendi ordi- 
nes fiat iis, qui inviti, aut inconfulto impetu illos 
fubierunt ; qui autem velint immori fuis initi turis, 
& illis permittatur; ne tamen alii novi adftifcantur 
focii. interim fuperfluas ifta; opes luxui aut fuper- 
bias materiam prasbituras aliis reipublicas ufibus melio- 
ribus adhibeantur, modusque novis adquirendis ju- 
ftior conftituatur. Hinc & nummorum aucupia, \3c 
dogmata quas divinis literis ignorata a facerdotibus in 
quasftum reperta funt , profcribantur. Ifthaec fi to- 
lerare Qericorum Ordo nolit, fatis fuperque prodet; 
non tam pietatem fibi cordi efTe, quam dominatio- 
nem, & ut fibi per pingve otium faginas fuae vacare 
liceat. 

XIV. 

His obfervatis circa fic di&ara vulgo fecularifa- 
tionera, non video; ut pietas lasfa dici queat; fi, qui 
in illis latet, manifeftus tollatur abufus, bonaque ec- 
clefiaftica fuperflua patrimonio Principis cedant. Mi- 
ror inde propemodum, Summum Virum BrunnemM- 
num , & anos etiam magni nominis viros, omnem, ut 
vocant, fecularifationem bonorum Ecclefiae fere im- 
probare. Argumenta enim, quas in medium profe- 
runt, id fane evincere non videntur. Primarium in- 
ter illa , BrunntMMnus in Jur. Et cie f. L II. c. 3. §.f. exhi- 
bet. Putat enim bona, quas in Papatu ad cultum fu- 
* sl P er ‘ 


\ 


IN PIIS CAUSIS EST. 8? 

perfticiofum fint dicata, ad fecularem ufum non pofle 
converti; ideo , 'quia ifl a non Deaftro alicui, fed fin ali- 
ter (S mtenttone ultima DEO vero dc dic aruit veteres , quem 
cum Romano - Catholicis Unum in ejftntia , Trinum in per- 
fonts confitemur ific. Huic quicquid dicatum , dicarum ejje 
ad pios ufus i tfi quamvis ufus, ad quem dedicata, fit fit- 
perfittiofus , quia tamen ultimus finis futrit cultus DEO 
prsfiandusy ideo ad alios pios ufus fint deftinanda. Con- 
cedi htec pollent, ii prius, quid fub veris piis ufibus in* 
telligatur , inter nos fuerit conventum. Duplicem 
dari piorum ufuum fignificationem in aprico eft, ftri- 
chorem , & laxiorem. Quodfi ergo Vir laudatimmus 
pios ufus in ftnftiori & genuino lenfu , quo falaria do- 
«ftorum & miniftrorum Ecclefiae ac fcholarum, ftipen- 
dia neceflaria, itemque eleemofynas in pauperes ero- 
gandas referunt, tantum accipit; nego omne id, quod 
in Papatu in cleri luxum colledum eft, ad illos poflje 
adplicari. Quodfi vero laxiorem piorum ufuum inter- 
pretationem admittat; (qux, cum moenia, portas, 
vias publicas & ejusmodi alia pus caufis quoque ven- 
dicet,) falutem Reipublica: quoque refpicit,nos per 
omnia confentientes habebit. Salutem enim rei- 
publica:, qua: in defendenda patria, componendis tur- 
bis,& fublevandis civibus indigentioribus ab oneri-, 
bus reipublica: neceflariis verfatur, pari vel meliori ra- 
tione, quam moenia & qua: fupra recenfui piarum cau- 
farum titulum fibi vendicare, contendo. Si enim alii ci- 
ves efurire ob tot bona civitatis in ufum clericorum in- 
utilium erogata necefie habeant, alii & quidem pii ufus 
ceflabunt,nec falaria doftoribus, nec ftipendia difeen- 
tibus, nec eleemofynx pauperibus dari poterunt. Ad 

h 2 evitan- 




84 


DE EO, QUOD IMPIUM 


evitanda itaque ejusmodi incommoda, merito quo- 
que Eccletiae vel aliae piae caufae,quod fuperfluum ha- 
buerint, fymbolum addant, & exuberantem opulen- 
tiam potius difpenfarioni Principis , cui cura falutis 
publicae commilla, quam adminiftrationi privati, ex 
ipforum ordine fuo commodo invigilanti , concedent. 
Ideo & illud prasfuppolitum non limpliciter appro- 
barim, DEO magis placere illos conatus, qui pias 
caulas etiam ftri&ius fic di&as adjuvant, quam aui 
reipublicae commodum neceflarium, ex quo illae 
quoque dependent, promovent. Sane fecularem ta- 
bum bonorum ufum , non promifeue profanum cum 
Brunnemanno dixerim. Statuerim potius cum Excel/. 
Titio Syflem. l.IX. c. XVII. Setularif ationi , qut bona fuptr- 
fiua,(fi cultum opprimentia Rei publica reddit , nihil vitii in 
effe : Si vero in luxum (fi vanitates illa profundantur , hoc 
nemo probandum dixerit , 

XV. 

Quae D. Himmelius de Canonicatu p. 17 i. ex Thummii 
ira flatu de bon. ecclefi qv. 7. p.pf. (fi feqv. contra feculae 
rifationem bonorum ecclefiafticorum promit argu-i 
menta, etiam limitatione aliqua indigent. Primum 8c 
fecundum argumentum inde defumit, quod nefas fit, res 
divinas tangere, (fi jure tituli quoque prohibitum effe res fa- 
cras violare. Sed hic diftingvendum erit inter profa- 
nam fpoliationem & fecularifationem rerum ecclefiafti- 
carum ad meliores ufus, quae jure divino & naturali 

E rohibita dici nequit: praefertim cum DEUS iftam 
onorum profufionem non requifiverit, nec ad ejus 
cultum verum faciant. Jure autem humano per fa- 
vi . i , D 1 lutem 


► 


IN PIIS CAUSIS EST. 


85 


lutem reipublicae, quam Princeps intendere debet, 
excufatur. Tertium argumentum ex fcoriis liat i (la- 
rum Pontificiorum , iptbrumque ratione ftatus cleri- 
calis eft colle&um. Exiftimat enim , quod cum Jure 
Juftinianeo /. IV. t. if. integer fit confcriptus de rehu 
Ahenis non alienandis ; multo majorem inde colligen- 
dam iniquitatem, quae de DElboms difpenfarer, ipfi- 
que dominium eripere conaretur. Jamdudum illa 
inter Proteftantes opinio, quae populo perfvafit, bona 
ad pios ufus donata DEI dominio immediate fubjeila, 
& omni hominum difpofirione exemta , evanuit. 
Quamvis enim proventus ex illis fundis , qui facro 
ului dedicati funt,ad promovendam divinam gloriam 
tendere debeant; non tamen ideo confequitur , a fum- 
mae poteftatis civilis imperio bona Eccletiae efle pror- 
fiis liberata, Deoque foli eorum dominium tribuen- 
dam. Non magis enim illa , qua facns ufibus\ funt dicata , 
in DEI ejfe dominio , aut a DEO posjideri , vel divini e[ft 
Juris , quam quicquid eft tn mundo reliquum , re£le ftatuit 
Conrivgtus in Comm. ad Bullam Innocent. X. p. 284. Salfe 
admodum ad Clerum Pontificium adplicari poterit 
Rumis fcomma, quod Seneca l. VII. c.y.de Beneftc. refert ; 
Omucs fures ejfe facriltgos, item contra nullum furem ejfe 
facrt legum. Quicunque enim id , quod Deorum eft , fuftu- 
kt & confumpftt, eum ejfe facrilegum. Porro omnia ad 
Deos pertinere , itaque facrilegum ejfe , quisquis quid alteri 
fierrrpit. Ex adevtrfo nullum ejfe facrilegium , quia quicquid 
aufertur ex illa loco , qui Diorum eft, transfertur in altum 
locum , qui, ut reliqua omnia , f militer eft Deorum. Quae 
quarto loco Himmelius Urget, interdifta Imperatorum & 
decreta Connisorum obfervanda ; quinto , infamiam fa£h 

L $ con- 


86 


DE EO, QUOD IMPIUM 


concomitantem ; & fixto denique , poenarum metum ex- 
timefeendum , illa de abufu fecularilationis, qui fepius 
intervenire folet, non vero de fiimma & legitima fa- 
cultate Principis fuperflua Ecclefia? bona in emolu- 
mentum reipubliese vertendi, intelle&a velim. Ejus- 
dem roboris funt, quas ex Cotbmanni Conf. 100. p. jfg. 
rationes provocat. Prima enim , quae fub fulmine a- 
nathematis ex Jure Canonico rem facram poflideri 
minatur; Proteftantes,jugo Papali excufTo,non am- 
plius terreat ; nec fecunda , quae ex Jure Romano Ci- 
vili, res facras nullo tempore ufucapi pofle, probat, 
Principibus fummis, fi nolint, Juri Romano obtem- 
perandum fvadeat. Controverfia enim haec, uti pru- 
denter monet Excel/. Tbomafus Dijf. de bonor. pecular, na- 
tur. non ex jure Juftmianeo vel Canonico , fed ex filo J.N. 

Gentium decidenda hemt. Magifiratus enim politicus eft 
lege buntana folutus. Ad leges humanas vero Jus Jufli - 
ntaneum pariter & Canonicum pertmet. Idem quoque 1. C. 
monet , fiquis -ex Reiesfibus Imper. antiquioribus illicitam 
fecularfattonem pronuntiare Ise liet, cum illis omnibus , quot- 
quot fint, derogetur per inftrumentum pacis Osnabrugenfis 
t unquam poflertus nominatis Recesfibus. Tertia ratio clau- 
dicat; nam ex c. XXX. Exod. ad tabernaculum ornan- 
dum, res peculiares facratas, & ex Mattb. c.XXlll 
v.17. aurum templo fan<2ificari, tefte Salvatore, pro- 
bat; inde colligens, regulam illam "Oerufmam ejfe,qua 
dicitur : illud quod femel DEO dicatum, ad ufus humanos 
amplius transferri non pojfe. Prius, cum ex S. literis 
probetur, concedo. Qua ratione autem ex relatione, 
res nonnulla ohm DEO fuerunt dicata , ( quod nemo ne- 
gavit) ita fit inferendum, ergo non debent ad humanos 

ufus 


IN PIIS CAUSIS EST. 


87 


ufus meliores magisque necejfarios transferri , confequen- 
tiam non video. Quarta ratio Himmehi ab exemplis 
punitae fpoliationis defumta, invalida eft, atque nue 
plane adplicari nequit; cum Scipionis Toloflanum, 
Cambyfis Ammonium , & Phocenfium Delphicum 
fanum diripientium facinora & delifta , non ob difli- 
pationem rerum Diabolo facrarum , clade punita fue- 
rint ; fed ob alias iniquitatis caufas , quae in bello funt 
frequentiffimae. Alias enim pii Reges Ifraelis quo- 
que peccaflent, qui gentilium fana diruerunt & de- 
leverunt; &DEUS cultum Diaboli tacite adprobas- 
fet. Plura hic contra feculariiat ionem argumenta al- 
legare fuper fedeo, cum M aurttiusinD tJT. p. 495 • Sc Riett us 
Dijf. J ur. Pu bi, p. 92. in illis, quae hic omifi, r efellend is 
prolixiores fuerint. 

XVL 

Telam ergo diflertationis hujus abrumpo, aequum 
& benevolum le&orem rogans, ut, ubi in hoc argu- 
mento , pertractando ejus expe&arioni minus fatisfe- 
cerim, id ingenii mei imbecillitati non ab omni erro- 
re immuni , det atque condonet. Illa vero , quae 
re<fle di<fla fuerint, DEO juftitiae & verae pieta- 
tis autori & flatori , mecum tribuat, 
cui 

SOLI SIT LAVS ET GLORIa! 








AliHil W 


.TUS VU ' 








•irwvi&tiy av ■«-.■ .•> ..»• v.v « »•»#'.;• 

■ ' 

jttil ■/<.{• 'riir+xH;*) ' ehvnnJwl tftitiq 

,, ■ M l'iu ; ... :: : •: •> hficn(qt.& tusfa 


♦*? H£>- r ir:tfi::<.vf*rt& «iHnrii® 

T,;;jaA 




- • • ■ • i/).* w » 

a H i ; rJ * 31 k 

■<>"p « •: '-jJi i:- t hnlk 

%Ctu\ imiftansg 

r ' i j" . ' : >aa io ('gppn? •"■» 

• ? .: «rni?f>» j«l jjw» •!• aA 

rfUrr- y vffi ^. U gw» C c^ t njh y c* :*jf 

‘'.-i.-i-V* - o y>' r, > r .ij A .<• k .' ^ 

4 * , ♦ . i i, ij 


jwswii. ' vi* 

■V/ v* . 


•'•1^'fJ:;' ~ 'p f-i/rf.llP' \.\; • i-c^T 

. - ?;•; • *J(1 fti s 4 / it# '■ : - 


* - JP» . ; < At # v ' ;> 

- .. . ... . ■ 


, 4 ** ■ppa 

^Tiyuiifcc cWV*v., h.tii cv-J.f; ,.<u. L.io^r:! ) , 

£*<p ©TJvV.'? -•■‘Jsr;r :> »6 . !-r ** 

Stitofattylb ■wtf&j' 0 ’SC? ,1 

- ••- »£*<«- I 

ito 

V- 

*AZKC Xq fi 2YAJ rr$ ucu 


r-f -•' i K » 

- , / > l 4 r* 






w - *- -.I’
Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Texts

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Disputatio juridica, de eo, quod in piis causis impium est, quam auspiciis serenissimi principis ac domini, dn. Friderici Augusti, ... moderatore, dn. Jo. Balthas. Wernhero. ... d. 30. Septembr. 1710. Pro gradu doctoris obtinendo ... Carolus Otto Rechenberg"

See other formats
